تاریخچه مبحث منشأ دین

یک دیندار هرگز این سوال به صورت واقعی برایش مطرح نمی‌شود که «چرا او به دین گرایش پیدا کرده است؟» یا «چرا دینی که او به آن گرایش دارد پیدا شده است؟» به تعبیر دیگر، سؤال از منشأ دین برای یک متدین هرگز مطرح نمی‌شود زیرا که ضروری‌ ترین اعتقاد یک دیندار وجود خدا است و اگر کسی به وجود خدا معتقد باشد سؤال از علت پیدایش دین نیز برایش حل شده است. او معتقد است که خداوند با فراهم نمودن زمینه‌های هدایت بشر و با ارسال رسل و انزال کتب بشر را به سوی دین دلالت نموده است و به تبع آن،‌ بشر نیز به سوی دین که راه هدایت است رهنمون گشته است و بدین ترتیب دین به وجود آمده است.

ادامه نوشته

نظریه اسم الهى منشأدين

يكى از جالب ترين نظرياتى كه درباره منشأدين مطرح شده است، نظريه ابن عربى است. ابن عربى بينان گذار عرفان نظرى به صورت يك دستگاه منسجم، در ميان عرفاى اسلام است و اكثر عرفا جزو شارحان نظريات او بوده اند. از همين روست كه ابن عربى به « شيخ اكبر » مشهور شده است. ابن عربى براساس عرفان نظرى اش تبيينى از منشأدين ارائه مى دهد. بسيارى از جزئيات نظريه ابن عربى در اين باره اختلافى است. لذا ما سعى مى كنيم اصول كلى نظريه وى را ترسيم كرده سپس به ارزيابى آن بپردازيم. ويژگى اصلى نظريه ابن عربى توجه به ذات و اسماى الهى است. چون موضوع عرفان نظرى بحث از اسما و تجليات الهى است، از اين جهت ابن عربى هم خود را موظّف مى

ادامه نوشته

نظريه فطرت منشأ دین

نظريه فطرت، نظريه اى است كه استاد شهيد مرتضى مطهرى مطرح كرده و آنرا امّ المسائل معارف اسلامى دانسته اند. بحث فطرت بحثى فلسفى است. ايشان درابتدا چنين فرموده اند: موضوعات مهم فلسفه اين سه موضوع است: خدا، جهان، انسان. اين بحث، بحثى است مربوط به انسان و مى توان گفت از يك نظر و يك شاخه مربوط است به انسان و خدا. يك سر مسئله انسان است و سر ديگر آن، خدا. در منابع اسلامى; يعنى در قرآن و سنت، روى اصل فطرت تكيه فراوان شده است... اين كه قرآن براى انسان، قائل به فطرت است يك نوع بينش خاص درباره انسان است.

ادامه نوشته

نظریه عليت آندرو لانگ منشأ دین

آندرو لانگ متولد 31 مارس سال ۱۸۴۴ و متوفای 20 ژوئیه 1912 ، قصه پژوه نامدار و تاریخدان و انسان شناس شهیر اسکاتلندی است. اندرو لانگ بسیاری از مشهورترین قصه‌های خیالی از منابع مختلف را گرد آوری و پس از ساده سازی در زبان و نثر در قالب کتاب‌های مختلف « قصه‌های پریان » منتشر کرده است.  اندرو لانگ به دلیل اشرافش بر قصه‌ها و فرهنگ فولکلور مردمان کشورهای مختلف سعی کرده است گلچینی از بهترین قصه‌ها را گرد آورد و همین امر سبب شده است تا در سالیان متوالی این قصه‌ها و نوشته‌های لانگ از اعتبار و منزلت فراوانی برخوردار باشد و نیز کودکان و نوجوانان بسیاری از نقاط مختلف دنیا با این قصه‌ها خو بگیرند و به خواندنشان بپردازند. اندرو لانگ در سال ۱۹۱۲ در سن ۶۸ سالگی درگذشت.

ادامه نوشته

نظریه امر مقدس منشأ دین میرچا الیاده

بنا به نظر الياده، حوزه دين را بايد به طور مستقل در نظر گرفت. دين رانبايد به امور ديگرى مانند جامعه شناسى، روان شناسى و فيزيولوژى، اقتصاد،زبان، هنر و غيره تحويل داد; يعنى ماهيت دين را نبايد با اين امور تبيين كرد. پديده دين را بايد حوزه مستقلى در نظر گرفت و آن را بدون فرو كاستن به ديگرحوزه هاى معرفت بشرى تبيين كرد. تبيين دين براساس مقولات ديگر نظير آنچه ذكر شد، همان تحويل گرايى است. اشكال اساسى تحويل گرايى چيست؟ تحويل گرايى ماهيت دين را به امور ديگرى تحويل مى دهد. به عنوان مثال دوركيم ماهيت دين راجامعه شناسانه تبيين مى كرد; در اين صورت دين به جامعه شناسى تحويل مى شد. يافرويد ماهيت دين را با روان كاوى تبيين كرد; بنابراين فرويد هم تحويل گرااست. عيب اساسى تحويل گرايى، در نظر الياده

ادامه نوشته

نظريه ترس از نومن رودلف اوتو

نظريه ترس از نومن ، نظريه فيلسوف و مستشرق مشهور، رودلف اوتو ( rudolf otto ) (1937 ـ 1869 م) است. اتو پيرو سنت فكرى متفكر بزرگ آلمان، شلايرماخر است. شلايرماخر پديده دين و معنويت را جزء لاينفك ساخت روانى انسان مى دانست. اتو هندشناس بزرگى بود و ساليان درازى در هند زندگى كرد و بسيارى از كتاب هاى مقدس هند را به زبان آلمان ترجمه كرد. اتو كتابى به نام مفهوم امر قدسى نگاشت.انتشار اين كتاب آغاز موجى بزرگ از تحقيقات بود و شورى وصف ناپذير را ميان محققان برانگيخت. نكته محورى در انديشه اتو، تنظيم و تقسيمى است كه از تجارب دينى، و تجربه امر مقدس ارائه مى دهد. لذا قبل از اين كه به بيان نظر او درباره منشأ دين بپردازيم، بايد تجربه دينى، و مفهوم نومن; يعنى مفهوم كليدى نظريه اتو را توضيح دهيم.

ادامه نوشته

نظریه روان زایی منشأ دین فروید

فرويد كتابى به نام توتم و تابو دارد كه در آن زندگى مردم ابتدايى راتحليل مى كند، و داستانى را براى پيدايش اديان مطرح مى كند. پريچارد اين نظريه را داستان محض و « قصه پريان » مى نامد . به نظر فرويد، انسان ابتدايى، در رمه آغازين زندگى مى كرد. اين رمه تشكيل مى شد از نرى مسلط كه پدر بود و تعدادى از ماده ها را در انحصار خود داشت. اين پدر نيرومند، پسران خود را از ماده ها دور نگه مى داشت. روزى اين پسران متحد شده پدر مسلط راكشتند و سپس آن را خوردند. دليل اين آدم خوارى به نظر فرويد اين بود كه آنها اعتقاد داشتند با خوردن قربانى، نيرو و قدرت او را به دست مى آورند. بعد از مدتى، آنها از عمل خويش پشيمان شدند و براى جبران و كفاره عمل خويش دو ممنوعيت را ابداع كردند: يكى اين كه نمادى به صورت يك نوع حيوان را به جاى پدر گذاشتند; اين نماد همان «توتم» است. برادران خوردن حيوان توتمى را حرام اعلام كردند. و ديگر اين كه ازدواج درون گروهى را حرام كردند و با تحريم ماده هاى آزاد شده بر

ادامه نوشته

نظریه طبیعت گروی دینی و منشأ دین

از نظرياتى كه درباره منشأ دين گفته شده و طرفدارانى نيز يافت، نظريه طبيعت گروى ـ و يا طبيعت پرستى ـ است. پيش از آنكه به توضيح اين نظريه بپردازيم، لازم است به تفاوت جاندار پنداری و طبيعت گروى اشاره كنيم. اوّلا همه جاندار پنداران جزو مردم شناسان بودند و در حقيقت از نوعى مردمشناسى اديان ابتدايى به نظريه جاندار پنداری رسيده بودند. ثانياً جاندار پنداران در اديان ابتدايى جايى براى خداى اديان ابراهيمى و يا به طوركلى، موجود برتر نمى ديدند. از نظر آنها انسان هاى ابتدايى ارواحى را ـ نه خداى اديان ابراهيمى و وحيانى ـ پرستيده اند. طبيعت گرايان در هر دو نكته با جاندار پنداران اختلاف دارند. طبيعت گرايان، زبان شناس و اسطوره شناس بودند. آنها در زبان هاى هندواروپايى به تحقيق مى پرداختند. هم چنين اساطير هندواروپايى را بررسى مى كردند. طبيعت گرايان از بررسى اسطوره ها به تشابهاتى ميان آنها پى بردند و ديدند كه شخصيت هاى اين اساطير مشابه هم

ادامه نوشته

نظريه عصر پيش از جاندار پنداری منشأ دین

نظريه ديگرى كه تقريباً همزمان با جاندار پنداری مطرح شد و در حقيقت واكنشى نسبت به نظريه جاندار پنداری بود، نظريه « عصر پيش از جاندار پنداری » است. طرفداران اين نظريه مى گويند عصرى قبل از جاندار پنداری وجود داشته است كه دين در آن عصر به شكل ديگرى بوده است و در حقيقت جاندار پنداری مرحله اى پس از آن ظهور كرده است. علاوه بر اين، جاندار پنداری حالت پيچيده اى دارد و ممكن نيست به عنوان مرحله نخست به حساب بيايد. ما با عنوان « عصر پيش از جاندار پنداری » از دو نظريه متفاوت « آن گرايى » و « تقدم جادو بر دين » بحث مى كنيم. هر دو نظريه در اين نكته مشترك اند كه پيش از جاندار پنداری ، عصر ديگرى وجود داشته است. ولى اين دو نظريه با هم اختلافاتى نيز دارند.

ادامه نوشته

نظريه جان دار پنداری منشأ دین

منشأ دين ; جاندار پنداری ( جان مند انگارى ) است: تيلور مى گويد براى روشن ساختن منشأ دين، نخست بايد آن را تعريف كرد. ما بدون اين كه چيزى را بشناسيم، نمى توانيم آن را تبيين كنيم; پس تعريف مقدم بر تبيين است. آيا مى توان دين را « اعتقاد به خدا » تعريف كرد؟ تيلور مى گويد: چنين تعريفى، بسيارى از اديان، مانند تائويزم را خارج مى كند. تعريف بايد به گونه اى باشد كه همه اديان را شامل شود. بنابراين « اعتقاد به خدا » شروع مناسبى براى تعريف دين نيست. تيلور به دنبال حداقل چيزى است كه در همه اديان وجود دارد; يعنى عنصرى عام و مشترك ميان همهاديان كه با آن بتوان دين را تعريف كرد. به نظر او، اين عنصر مشترك و مهم « اعتقاد به موجودات روحانى ( يا مجرد ) » است. در تمام اديان، ابتدايى و پيشرفته، بزرگ و كوچك، اعتقاد به موجودات روحانى و فعال وجود دارد.

ادامه نوشته

نظر آگوست کنت درباره دین و جهالت منشأ دین

اگوست كنت خود بنيانگذار مذهبى است. به نظر او، مذهب دوره ما بايد ازپوزيتيويسم ملهم باشد. مذهب ما ديگر نمى تواند همان مذهب گذشته باشد; زيرا مذاهب گذشته بر شيوه اى از تفكر تكيه داشتند كه اينك نسخ شده است. انسان مجهز به ذهن علمى، ديگر نمى تواند دريافت متعارف وحى، الوهيت و غيره را اعتقاد داشته باشد. اما از سوى ديگر، انسان نياز دائمى به مذهب دارد. زيرا خواهان دوست داشتن چيزى برتر از خود است. اين امر برتر، ممكن است وحدت و تلائم اجتماعى باشد كه به نفع نوع بشر است. جوامع به مذهب نياز دارند. كنت مذهبى را بنا مى نهد; مذهبى كه به نيازهاى ثابت بشريت پاسخ دهد، و آن همانا مذهب خود انسانيت است. كنت، جامعه شناسى را به مذهب تبديل مى كند. بنابر مذهب انسانيت، بايد انسانيت اساسى را كه مردان بزرگ مظهر و نماد آن هستند، دوست داشته باشيم. زيرا چنان زيسته اند كه اثرى يا سرمشقى از خود برجاى گذاشته اند. بنابراين،وجود بزرگ، وجود مردان بزرگ است. اين وجود به قبيله و يا جامعه خاصى اختصاص ندارد.

ادامه نوشته

تقسيم نظريات درباره منشأ دين

 نظرياتى كه درباره منشأ دين ارائه شده است به دو دسته كلى تقسيم مى شود : نظريات الحادى و نظريات خداگرايانه . ويژگى اصلى نظريات الحادى اين است كه براى دين منشأيى فوق طبيعى قايل نيست; بلكه دين را صرفاً براساس امور روانشناختى و يا جامعه شناختى تبيين مى كند. از اين جهت نظريات الحادى دو دو دسته اند: 1. نظريات جامعه شناختى : طبق اين نظريات دين به گروه و جامعه تعلق دارد و ديندارى فردى از سرچشمه هاى اجتماعى مايه مى گيرد. به ديگر سخن: نفس جامعه به دلايلى موجب ديندارى افراد مى شود، و اديان محصول همين ديندارى است. جامعه نيازهايى را در افراد به صورت مفاهيم دينى اعمال مى كند و همين منشأ اديان است. 2. نظريات روان شناختى : دين بنابر نظريات روان شناختى امرى فردى است كه منشأ آن را در درون افراد بايد جست; مانند سركوب شدن غرايز و يا ترس از طبيعت. البته 

ادامه نوشته

مسئله منشأ دین

هر دينى مجموعه اى از باورها، اعمال، نمادها، اساطيرو...را شامل مى شود. گاهى مراد از بحث منشأدين، اين است كه اين مجموعه هاىگوناگون، يعنى اديان مختلف، چگونه به وجود آمده اند. اين مجموعه ها گرچه دربرخى عناصر تشابه دارند، ولى ميان آنهاتفاوت اساسى وجود ندارد. نظريات گوناگون در منشأدين بايد به اين تفاوت ها و نيز تشابه ها بپردازد; يعنى روشن سازد كه چرا برخى از اين عناصر تفاوت و يا تشابه دارند. دسته اى از نظريات الحادى ـ چنان كه بعداً توضيح خواهيم داد ـ تكامل گرا هستند; يعنى ميان همه اين مجموعه ها يكى را، مانند توتميسم به عنوان دين اساسى انتخاب كرده بقيهاديان را حالت پيچيده و تكامل يافته اى از آن دين ساده و اساسى مىدانند. نظريات خداگرا دو دسته اند: برخى، مانند نظريه يونگ تبيينى پلوراليستى ازاديان ارائه مى دهند; يعنى ميان اين مجموعه ها به ترجيح قايل نيستند و همه آنها را در دستيابى به هدف نهايى برابر مى دانند. دسته ديگر، از ميان اينمجموعه ها يكى را برتر از ديگرى مى نشاند; يعنى يكى را دين اصيل و بقيه راحالتى انحراف يافته مى داند.

ادامه نوشته