تربیت اخلاقی از منظر های فلسفی

تربیت اخلاقی از مهمترین ابعاد تربیت می باشد که خود متشکل از ابعادجدایی ناپذیر عقل و عاطفه است. این نوع تربیت زمینه را برای انسان سازی و سعادت انسان فراهم می کند . در طول ادوار گذشته بسیاری از فیلسوفان و اندیشمندان بشری و پیشوایان دینی هر یک به نحوی به این مسأله توجّه کرده اند . اصولاً اخلاق و تربیت اخلاقی، یکی از ارکان اساسی فرهنگ بشری را تشکیل می ‏دهد. تربیت اخلاقی در جهان معاصر بسیار مهم دانسته شده تا جائی که پاره ای از دانشوران تعلیم و تربیت در مغرب زمین قرن بیستم را قرن تربیت اخلاقی نامیده اند. 

ادامه نوشته

نظریه اخلاقی نیچه

تبارشناسی اخلاق (به آلمانی: Zur Genealogie der Moral) (۱۸۸۷) یکی از مهم‌ترین آثار فریدریش نیچه است. این کتاب مشتمل بر سه رساله است. مضمون اصلی این کتاب خاستگاه اخلاق است. ترجمهٔ تحت‌اللفظی عنوان کتاب [دربارهٔ] تبارشناسی اخلاق است. استدلال ضمنی این است که مفاهیم اخلاقی‌ای که ما از سنت مسیحیت به ارث بردیم امروزه منسوخ شده‌اند. تبارشناسی اخلاق تا اندازه‌ای حاصل اهتمامی است به قصد سر درآوردن از معانی ضمنی غیاب خدا در گسترهٔ اخلاق. فریدریش نیچه ، اخلاق را به اخلاق ارباب و برده ( Master–slave morality‎ ) تقسیم می‌کند. تمرکز بر این تقسیم‌بندی به ویژه در نخستین گفتار تبارشناسی اخلاق بیشتر نمود می‌یابد. نیچه بر این باور است که اخلاق بر دو قسم است: اخلاق ارباب و اخلاق برده.

ادامه نوشته

نگاهی کلی به نظریات اخلاقی رفتارگرایان

رفتارگرایان همه رفتارهای انسان را یادگرفتنی می دانستند و جایی برای موضوعی پیچیده و چندوجهی به عنوان شخصیت نمی دیدند. تمرکز اصلی آنان بر جنبه های ملموس ماهیت انسان بود که آنها را می توان دید، شنید، ثبت و اندازه گیری کرد. آنان معتقد بودند فقط رفتار آشکار می تواند موضوع موجه و مجاز روان شناسی باشد؛ بنابراین روان و روح برای علم بی معنا است. روان شناسان فقط باید آنچه را که می توان دید و اندازه گیری و دست کاری کرد، مطالعه کنند و آن محرک های بیرونی و پاسخ های رفتاری افراد به آنهاست. از آنجا که بر اساس منطق پایه این رویکرد تنها رویدادهای مشهود را می توان مورد مطالعه قرار داد این

ادامه نوشته

نظام فکری ژان پل سارتر

ژان پل شارل ایمار سارْتْرْ ( Jean-Paul Charles Aymard Sartre ) فیلسوف پوچ‌گرای قرن بیستم فرانسه است. وی در روز ۲۱ ژوئن ۱۹۰۵ در پاریس به دنیا آمد. فیلسوف، اگزیستانسیالیست، رمان‌نویس، نمایش‌نامه‌نویس، و منتقد فرانسوی بود. کودکی تیزهوش اما گوشه‌گیر بود و سال‌های کودکی را بیش از هرجا میان انبوه کتاب‌ها به خواندن آثار مهم ادبی و تاریخی گذرانده ‌است. برای کامل شدن تحقیقاتش در زمینۀ فلسفۀ پدیدارشناسی هوسرل راهی آلمان شد و در برلین به ادامۀ تحصیل پرداخت. در اینجا بود که آشنایی عمیق‌تری با آثار فیلسوفان بزرگی همچون مارتین هایدگر (فلسفۀ اصالت وجود یا اگزیستانسیالیسم) و ادموند هوسرل (فلسفۀ پدیدارشناسی) پیدا کرد. در سال 1940 دانشنامۀ دکتری خود را دریافت کرد. در سال 1964 کتاب «کلمات» که تشریح ادیبانۀ دوران کودکی سارتر است منتشر شد. این اثر در همان سال جایزۀ ادبی نوبل

ادامه نوشته

نظام اخلاقی و عدالت جان راولز

راولز به عنوان چهره‌ای که نظریه‌اش در باب عدالت خیلی زود در سراسر جهان به مباحثات نظری بسیاری دامن زد، در ایران هم مورد توجه موافقان و مخالفان او قرار گرفت. جان بوردن راولز کوشیده است تا با نظریه‌پردازی خویش در این زمینه، به بازسازی و احیای لیبرالیسم ـ بویژه نوع سیاسی آن ـ همت گمارد. جان راولز کوشید وضعیتی را ترسیم کند که گرایشات متکثر شهروندان در آن ذیل بُرهان همسازی (congruence) به رسمیت شناخته می‌شود و آنان می‌توانند در جامعۀ بسامان خود اقدام به عملی عادلانه کنند. نظریه‌ای که راولز در آن تاکید می‌کند که از هر گونه آموزه فلسفی، مابعدالطبیعی و دینی مستقل است و بر برداشت سیاسی از عدالت و مفهوم پایداری (Stability) مبتنی است. پایداری‌ای که برای همکاری‌های اجتماعی و تحقق جامعه بسامان ضروری است.

ادامه نوشته

نظام اخلاقی توماس هابز

توماس هابْز ( Thomas Hobbes ) یکی از فیلسوفان سیاسی برجستهٔ انگلستان بود که در پنجم آوریل 1588 در انگلستان به دنیا آمد. پدرش، که کشیش کلیسای منطقه بود، تنها می توانست ادعیه و موعظه های کلیسا را بخواند و تحصیل علم در نظرش ارزشی نداشت.عموی هابز که یک تاجر بوده خرج زندگی او را تامین کرد. در پانزه سالگی به لاتین و یو نانی کاملاً مسلط بود، برای ادامه تحصیل به آکسفورد فرستاده شد. و از چهل سالگی، نگارش آثار علمی و دانشگاهی را آغاز کرد. وی که بیشتر به سبب کارهایش در فلسفهٔ سیاسی و کتاب لِوایِتان ( Leviathan ) شهرت دارد. این کتاب در سال ۱۶۵۱ نوشته شده و بنیان بسیاری از نظریه‌های قرارداد اجتماعی را در فلسفهٔ

ادامه نوشته

نظر اخلاقی جیمز راچلز

جیمز راچلز ( James Rachels ) (1941-2003) یکی از فیلسوفان اخلاق در غرب است. وی تحت تأثیر کانت بر آن است که ارزش اخلاقی مبتنی بر استقلال عامل انسانی است؛ یعنی عملی را می توان اخلاقی دانست که فاعل آن بر اساس خودآگاهی و خرد خودبنیاد خویش آن را درست انگاشته و بر آن اقدام نماید. افزون بر این، او برخلاف کانت، معتقد است که عمل بر اساس خداپرستی و تبعیت از اراده الهی در قالب شریعت و دین با ارزش اخلاقی در تقابل است و زندگی مؤمنانه فاقد وجه اخلاقی است؛ زیرا عبادت و پرستش به معنای تسلیم محض و پذیرش حاکمیت مطلق الهی است و مومنان بی هیچ قید و شرطی از خدا اطاعت می کنند، حتی اگر دستور الهی با وجدان

ادامه نوشته

نظریه اخلاقی دیوید راس

راس فیلسوف اسکاتلندی است و دو کتاب اصلی علاوه بر کتبش در خصوص فلسفه ارسطو، در فلسفه اخلاق دارد. اولین کتابش مجموعه سخنرانی‌هایش است و دومی خوبی و درستی است. دیدگاه ایشان بسیار جامع است. در اخلاق هنجاری اخلاق راس وظیفه‌گراست به این معنا که درستی از ذات فعل ناشی می‌شود. همچنین او کثرت‌گراست و خصوصیات درست‌ساز را متعدد می‌داند. ویژگی سوم این نظریه شهودگرایی آن است. راس معتقد است مفاهیم اخلاقی به واسطه شهود اخلاقی معلوم می‌شود و این مفاهیم غیرقابل تعریف است. در خصوص داوری‌های اخلاقی هم

ادامه نوشته

رشد اخلاقی متناسب با نظریه رشد پیاژه

پیاژه، علاوه بر مطالعه‌ی رشد فکری کودکان، به رشد قضاوت اخلاقی آن‌ها نیز علاقمند بود. قضاوت اخلاقی (یا استدلال اخلاقی) عبارت است از درک قوانین اخلاقی و قراردادهای اجتماعی. او عقیده داشت که سطح کلی رشد ذهنی کودکان، قضاوت اخلاقی آنان را تعیین می‌­کند. پیاژه به مشاهده‌ی کودکان سنین مختلف، که مشغول بازی‌های قانون­مند مثل تیله بازی بودند، پرداخت. با مشاهده‌ی کودکان، پیاژه به این نتیجه رسید که درک کودکان از قوانین، در چهار مرحله به تناسب با مراحل رشدی پیاژه روی می‌­دهد.

ادامه نوشته

نظریه اخلاقی کندی

کندی، نخستین فیلسوف اصیل اسلام و اولین فردی بود که درباره ی اخلاقیات فلسفی مطلب نوشت و حائز اهمیت است که وی با کلام معتزله در زمان اوج شکوفایی آن جنبش همسو بوده است. کندی برخلاف معاصران معتزله اش که نقشه ی شروع آنها قرآن و سنت پیامبر (ص) بود، با فلسفه ی یونانی آغاز کرد. بر اساس آنچه کتاب شناسان کهن گزارش کرده اند؛ وی رساله ای اخلاقی تألیف کرده است که بیانگر توجه و علاقه ی عمیق وی به اندیشه ی سقراطی است. علاوه بر رساله ای در زمینه ی فلسفه ی اخلاق، اثر تسهیل السبل السعاده و همچنین رساله ای موجود به نام فی الحیله لدفع الاحزان از آثار به جامانده از اوست. از میان آثار سقراطی او، رساله ای در

ادامه نوشته

نظریه اخلاقی امام محمد غزالی

امام محمد غزالی نیز از یک‌سو در آثار اخلاقی خود و در بحث از اخلاق فضیلت، سخنانی گفته که نشان‌دهنده اثرپذیری او از اخلاق یونانی ارسطویی است و از سویی دیگر به‌شدت با فلسفه یونانی درافتاده است؛ به‌گونه‌ای‌که در کتاب مشهور تهافت الفلاسفه در بیست مورد فلاسفه را مؤاخذه و استیضاح کرده است. حال پرسیدنی است اخلاق نزد غزالی بر چه مبنایی استوار است؟ آیا منشأ اخلاق، عقل است یا شرع و یا هر دو، یا اینکه شق دیگری در کار است؟ ابن‌رشد غزالی را متهم می‌کرد که او با اشعریان، اشعری است، با صوفیان صوفی و با فلاسفه نیز فیلسوف. از نظر برخی، غزالی در آرا و اندیشه‌های خویش ـ مانند اندیشه‌های اخلاقی ـ فاقد انسجام و یکپارچگی است، به همین‌رو از این حیث نمی‌توان دقیقاً مشخص کرد نظر غزالی در باب اخلاق و منشأ آن چیست.

ادامه نوشته

نظریه رشد اخلاقی پیاژه

ژان پیاژه ، روان‏شناس فقید سویسى، در 1932 براى اولین بار به تفصیل درباره تفکر کودکان و نوجوانان در قضاوت‏هاى اخلاقى آنان تحقیق کرده و تئورى رشد تفکر اخلاقى خود را به جهان عرضه کرده است. او ضمن مشاهده رفتارهاى کودکان در جریان بازى‏هایشان و با سؤالاتى که درباره امور اخلاقى (عدالت، مکافات یا تنبیه، دزدى، دروغگویى، و امثال این‏ها) از کودکان و نوجوانان پرسیده به این نتیجه رسیده بود که آنان به دو طریق متمایز، بر حسب این که در چه مرحله از رشد تفکر هستند، درباره مسائل اخلاقى استدلال مى‏ کنند. پیاژه در صدد بود تا سه جنبه اصلی درک کودکان از مسائل اخلاقی را مورد بررسی قرار دهد. این سه جنبه بدین قرار است:

ادامه نوشته

اصول آموزش اخلاقی و دینی ویلیام دامون

آموزش اخلاقی و دینی باید، همانند هر نوع آموزش دیگری، بر مجموعه ای از اصول تعلیم و تربیت متکی باشد تا به نتیجه برسد. اصول شناخته شده کلاسیک تعلیم و تربیت (اصل کمال، حریت، سندیت، فعالیت، فردیت، اجتماع، و تناسب وضع و عمل) نیز در این آموزشها همچنان دارای اهمیت است. برخی از روان شناسان در سالهای اخیر کوشیده اند اصول تازه ای را در آموزش اخلاقی و دینی مطرح سازند. مثلاً ویلیام دامون ( Damon ) معتقد است که این آموزشها باید بر اساس یافته های دقیق علمی درباره طبیعت نوجوانان و جوانان و سطح رشد اخلاقی و دینی آنان ارائه شود. دامون شش اصل اساسی را در برنامه های

ادامه نوشته

تئوری رشد هفت مرحله ای اخلاقی و دینی حسین لطف آبادی

حسین لطف آبادی در سال 1381 ، در مجله حوزه و دانشگاه، شماره 31 در مقاله ای تحت عنوان روان شناسی رشد اخلاقی، ارزشی و دینی در نوجوانی و جوانی ، تئوری رشد اخلاقی و دینی در هفت مرحله را مطرح کرده است . به نظر لطف آبادی ، با توجه به مهمترین نظریه های روان شناسی رشد فرد، با بهره گیری از فلسفه واقع بینی و خردگرایی و با تکیه بر جوانب مشترک و محکمات ادیان الهی و مخصوصاً با استفاده از فلسفه و عرفان اسلامی- ایرانی، می توان هفت دوره در فرایند رشد ایمان دینی و اخلاق را، از کودکی تا دوره پختگی زندگی بزرگسالی، به شرح زیر در نظر گرفت. دریافت لطف آبادی آن است که تحول فرد در این دوره های رشدی، به صورتی پویا و تدریجی و طولانی و تراکمی و با افت خیزهای فراوان رخ می دهد هر چند در یک زمان

ادامه نوشته

نظریه مراحل رشد قضاوت مذهبی اوسر

نظريۀ اوسر ( oser ) در 1991 بر مراحلی از قضاوت مذهبی تمركز دارد . از ديدگاه اوسر قضاوت های مذهبی پاسخ هايی هستند كه افراد برای خودشان پیدا می كنند تا ايمان مذهبی را با واقعیاتی كه ظاهراً مغاير با ايمان هستند، سازگار كنند . در مطالعه ای که اوسر و گموندر ( Gmunder ) در 1991 به عمل آورده اند، قضاوت نوجوان درباره مسائل مذهبی، حاکی از دریافتهای انتزاعی (از قبیل تقدس، آزادی، معناو امید) بود. اوسر چهار دورۀ تحول قضاوت مذهبی را توصیف كرد كه سه دوره از اين دوره ها در كودكی و نوجوانی ، رخ می دهد: در دورۀ اول ديدگاه كودكان از خداوند به طور زيادی عینی است. خدا به عنوان خالق همه حوادث و همه چیز در دنیا در نظر گرفته می شود. بايد از خداوند اطاعت شود زيرا عدم

ادامه نوشته