مرحله تفكر پیش عملیاتی (Preoperational Thinking) پیاژه تا هفت سالگی را شامل میشود. علت نامگذاری این مرحله به پیش عملیاتی، آن است که کودکان در این مرحله هنوز قادر به تفكر عملیاتی، یا تفكر منطقی نیستند. این مرحله دارای دو مرحله فرعی به شرح زیر است:

  1. تفكر پیش مفهومی (Preconceptual Thinking)

از حدود دو تا حدود چهارسالگی است. در ضمن این دوره، کودکان به اساس مفهوم آموزی دست می یابند. آنها طبقه بندی اشیاء را برحسب شباهت های شان آغاز میکنند، اما از لحاظ مفاهیم شان مرتكب خطا میشوند؛ لذا به باور آنان همه مردان "بابا" و همه زنان "ماما" و همه اسباب بازی ها "مال من" هستند. منطق کودکان در این دوره از تحول نه قیاسی است، نه استقرایی، بلكه تمثیلی است. مثالی از این نوع استدلال چنین است : « گاوها حیوان های بزرگ چهارپا هستند. آن حیوان بزرگ و چهارپاست؛ پس آن یك گاو است » .

  1. تفكر شهودی (Intuitive Thinking)

از حدود چهار تا حدود هفتسالگی است. در ضمن این دوره، کودکان مسایل را به طور شهودی حل میکنند، نه بر طبق نوعی قانون و منطق. شاخصترین ویژگی تفكر کودکان این دوره این است که هنوز به مفهوم بقاء یا نگهداری ذهنی (Conservation) دست نیافته اند. نگهداری ذهنی به  صورت توانایی درک این مطلب تعریف شده است که شماره، طول، مقدار، یا مساحت اشیاء باقی میماند، صرفنظر از اینكه اشیاء به صورتهای مختلف به کودک نشان داده شوند. پیاژه، بر این مسئله یكسوگرایی نام می نهد، که به سبب ناتوانی کودک در نگهداشت عدد، اندازه و حجم پدید میآید. مث لا نمیتواند تشخیص دهد که یك کیلو آهن با یك کیلو پنبه برابر است.

بعضی از مولفین نیز این مرحله رامرحله پیش منطقی نام گذاری کرده اند و مرحله پیش عملیاتی به سه زیر مرحله تقسیم می کنند :

  1. زیر مرحله شهودی یا درک مستقیم ( 2 تا 4 سالگی )
  2. زیر مرحله شكل بندی راکد ادراکی ( 4 تا 5 سالگی )
  3. زیر مرحله بین بینی یا مفصلی ( 5 تا 7 سالگی )
  1. زیر مرحله شهودی یا درک مستقیم :

مهمترین مرحله تجهیز سازمان روانی به ابزار های جدید ذهنی است. در این زیر مرحله تغییرات در چهار زمینه صورت می گیرد :

  • کنش علامتی : سازمان روانی کودک مجهز به ابزار جدیدی به نام زبان می شود .
  • کنش رمزی : کودک عمل یا شی را به عنوان مظهر یك عمل و شی که فعلا حاضر نیست ، به کار می برد .
  • تقلید متفاوت : تقلید در غیاب الگو
  • تصاویر ذهنی : شكل گیری تصاویر ذهنی

لازم به یادآوری است که کنش علامتی و کنش رمزی کنش های نمادی نامیده می شود .

  1. زیر مرحله شكل بندی های راکد ادراکی :
  • ادراک بر جنبه های ظاهری اشیا مبتنی است . در اینجا مفاهیمی از کمی و زیادی ، بزرگی و کوچكی ، دوری و نزدیكی به وجود می اید، منتهی تابع شرایط ادراکی می باشد. پیاژه از ازمون تخم مرغ ها و ازمون پیرمرد ها و عصاها و شیشه های اب نبات استفاده کرد .
  1. زیر مرحله بین بینی یا مفصلی :
  • حد فاصل بین شكل بندی های راکد ادراکی و بروز عملیات عینی است .
  • بنابراین عملیات عینی در این مرحله به صورت ناتمام و ناقص انجام می گیرد. مثلا کودک نمی تواند به طور کامل عمل ردیف کردن تعدادی تیره چوب را از بزرگ به کوچك و یا بالعكس انجام دهد.

ویژگی های مرحله پیش عملیاتی

  • مجهز شدن کودک به رفتار سمبولیك یا نمادی مانند زبان و کنش های رمزی ( وانمود سازی ) ، پیاژه معتقد است که زبان، انعكاس تفكر سمبولیك است. ( تحقیق با کودکان ناشنوا این مساله را تایید کرده است. )
  • شكل گیری تقلید متفاوت یا تقلید در غیاب الگو.
  • خود محوری یا خود مرکز بینی:

یكی از ویژگی های مهم و بارز در مرحله پیش عملیاتی است. خود محوری به این معنا است که کودک بین نقطه نظر خود و نقطه نظر دیگری تفاوتی قائل نیست. در واقع کودک نمیتواند دیدگاه دیگران را در نظر بگیرد. تصور می کند جهانی که او می بیند همان جهانی است که دیگران نیز می بینند. کودک تصور می کند همه چیز در حول و حوش او اتفاق می افتد. نوعی فقدان تمایز بین واقعیت شخصی و واقعیت عینی مشهود است. یكی از مشهورترین ازمون های پیاژه برای اندازه گیری خود محوری کودکان، ازمایش سه کوه پیاژه است.

 

خود میان بینی یا خودمحوری به سه شكل مشاهده می شود:

  1. خود محورهای مستقیم یا خود محوری های فضایی، زمانی و علی .
  2. خود محورهای غیر مستقیم :

که در انها کودک مساله را با من خود در ارتباط می گذارد و عبارتند از :

  • جاندار پنداری ( جان گرایی ) :

اکثر کودکان معتقدند که همه چیز جان دارد. هر غیر جانداری را صاحب اراده و هوشیاری می دانند. جان پنداری به ترتیب زیر اصلاح می شود :

  • تا سن 6 الی 7 سالگی کودکان معتقدند همه چیز جاندار است .
  • تا سن 8 الی 9 سالگی کودکان معتقدند هر چه حرکت می کند، جاندار است .
  • تا سن 11 الی 12 سالگی کودکان معتقدند هرچه خودش حرکت می کند، جاندار است .
  • در سن 12 سالگی کودکان معتقدند که تنها موجودات زنده و نباتات جان دارند .
  • مصنوع گرایی یا ساخته پنداری:

به علت خودمحوری ، کودکان معتقدند که وقایع طبیعی با دست انسان و اعمال او انجام می پذیرد. خورشید، ماه ، ستارگان ، کوه ها را انسان خلق کرده است.  ساخته پنداری نوعی تفكر پیش علیت است که در ان کودک انگیزه های روان شناختی را علت واقعی چیزها می داند. در علیت سحری نیز هر چیزی می تواند هر چیز دیگری را به وجود اورد .

  • تفكر جادویی

نیز از ویژگیهای این مرحله است و در آن کودک تفكر را معادل عمل کردن می داند .

  • واقع گرایی:

برای کودکان اسم اشیا و انسان ها یك واقعیت است. خواب انها یك واقعیت است. بنابراین هم اسم بودن یعنی مثل هم بودن .

  • رابطه ناقص بین علت و معلول

یعنی هرگاه دو واقعه در کنار هم اتفاق بیفتد، کودک ممكن است یك رابطه علت و معلولی بین انها قایل شود .

  1.  خودمحوری های اجتماعی

که در رابطه با کاربرد قواعد در فعالیت ها است. مانند نپذیرفتن قواعد بازی از سوی کودکان این مرحله.

نكته قابل توجه اینكه پژوهش های اخیر ، مفهوم خود محوری پیاژه را مورد تردید قرار داده اند، زیرا بعضی شواهد نشان می دهد که همه کودکان این ویژگی ( خودمحوری ) را ندارند و می توانند دیدگاه دیگران را در نظر بگیرند.

یكی از ازمایش ها در این مورد ازمایش پلیس و پسر کوچولو است که در این ازمایش 90 درصد کودکان 3 ونیم الی 5 ساله توانستند نقطه نظر دیگری را نیز در نظر بگیرند.