محققی که پیش از گلدمن به وضوح دوره های مختلف رشد دینی را روشن نموده است، هارمز می باشد. وی از آنجا که احساس می کرد، محتوای عقلانی دین در تجربه ی دینی دخالت کمی داشته باشد ، یک سری روش های غیر کلامی را جهت بررسی دین از دیدگاه کودکان بررسی نموده است.

هارمز (1944) در جست‌وجوی قانون مشترک در رشد دین‌داری بود که برای هر فرد انسانی به‌‌تنهایی و در جمع معتبر باشد. بدین منظور بیش از 4800 کودک و نوجوان بین سنین سه تا هیجده‌ساله را بررسی کرد. او از آنان خواست تا دربارة خدا صحبت کنند و تصویر وی را بکشند. به بیانی دیگر ، هارمز بيش از ۴۸۰۰ كودك و نوجوان بين سنين ۳ تا ۱۸ سالگي را مورد بررسي قرار داد. وي از آنان خواست تا در مورد خداوند صحبت كنند و تصوير وي را نقاشي كنند. تحليل پاسخ‌ها منجر به تدوين نظريه سه‌مرحله‌اي تحول مفهوم خداوند شد كه با مرحله فرشته‌پنداري در سن ۳ تا ۶ سالگي شروع و پس از طي مراحل واقع‌بيني (در سنين ۶ تا ۱۱ سالگي) به مرحله فردگرايانه ختم مي‌شود.

هارمز در بخش نخست پژوهش خود از چارچوب‌شناختی و مفاهیم پیاژه‌ای ذکری به میان نمی‌آورد؛ ولی در تحلیل و تبیین یافته‌ها به نظریه‌ای سه مرحله‌ای دست یافت که مشابه مراحل گلدمن و دیگر محققان است. غلبة چارچوب شناختی، ظاهراً به‌طور ناخودآگاه محققان را به سوگیری واداشته است.

وی تعداد زیادی از کودکان 3 ساله تا نوجوان تازه بالغ را انتخاب کرد و از آنها خواست خدا یا برترین موجودی را که فکر می کنند وجود دارد تصور کنند و سپس به آنها گفت تا آنچه را در مخیله ی خود دارند ، بر روی صفحه ی کاغذ نقاشی نمایند، آنگاه از آنان خواست تا نظریه های خود را در این زمینه در پشت نقاشی بنویسند.

خردسالانی که نقاشی و نوشتن نمی دانستند نیز مطالب خود را به معلمان بیان می داشتند و آنها این نظریه های را مکتوب نمودند. در گروه سنی 3 تا 6 سال و نیز 7 تا 12 سال هر کدام 800 نقاشی و از گروه سنی 12 سال به بالا 4000 نقاشی مورد ارزیابی قرار گرفت.

پس از تحلیلی که هارمز از این نتایج به عمل آورد، سه دوره را در رشد دینی کودکان مشحص نمود:

دوره ی اول) دوره ی دینی داستان های پریان (3 تا 6 سال)

دوره ی دوم) دوره ی واقعی (7 تا 12 سال)

دوره ی سوم) دوره ی فردی (12 سال به بعد)

دوره تفکر دینی داستان های پریان

کودکان در دوره ی نخست همگونی بیشتری نسبت به سایر دوره ها نشان می دهند. آنها خدا را به عنوان یک پادشاه و به عنوان پدر همه ی کودکان تصور می نمایند که در یک خانه بر روی ابرها و یا ساخته شده از ابر یا ابری به شکل حیوان شناور در آسمان که بالای آن نام خدا نوشته شده است ، زندگی می کند. تمامی این تصاویر در زبان داستان های پریان و تجارب خیالی قابل تفسیر می باشند. خدا در همان دسته موجودات افسانه ای غول پیکر قرار دارد، تنها با این تفاوت که او عظیم تر و بزرگ تر است و کودکان ترس بیشتری از او دارند.

در تحقیق هارمز، ویژگی مشترک مشاهده‌شده در کودکان سه تا شش‌ساله این بود که همگی آنها تصورشان را از خدا، در قالب یک تصویر خیال‌پردازانه اظهار می‌کردند، خواه خداوند در تصور آنها، پادشاه و پدر تمام کودکان باشد یا با ریش یا بدون ریش و یا در خانه‌ای بالای ابرها، همة اینها، بیانی معمولی است که در آنها تجربة خداپرستی پیوسته به‌صورت خیال‌پردازانه بیان شده است.

هارمز می‌گوید: نقاشی‌ها و اظهارات کودکان آشکار می‌کند پرسش‌های کودک دربارة خدا که ممکن است به نظر عده‌ای مهم به نظر برسد، نتیجة یک درک عقلانی و منطقی نیست و زنجیره‌ای از پرسش‌های عقلانی را دربرنمی‌گیرد. درک حقیقی از خدا، یک درک خیال‌پردازانه‌ای است که ستایش‌کنندة بالاترین معبود تخیلی در این سن است. پرسش‌های کودک، تنها نشان‌دهندة این است که رشد عقلانی و سن پرسشگری کودک آغاز شده است.

هارمز به دو منبع در کودک برای درک خدا اشاره می‌کند. پرسشگری‌های کودک دربارة خدا، از منبع عقلانی تجربة دینی سرچشمه می‌گیرد و تصویرهای خیال‌پردازانه، ناشی از منبع احساسی و غیرعقلانی تجربة دینی است. بخش عقلانی تجربة دینی در مقایسه با بخش غیرعقلانی، مقدار کمی از تجربة دینی را شامل می‌شود و تجربة واقعی را نشان نمی‌دهد. بخش غیرعقلانی در قالب بیان‌های شفاهی متجلی نمی‌شود یا بسیار کم متجلی می‌شود. زبان موسیقی، هنرهای زیبا، شعر و تصویرها بیشتر معنای عمیق دینی را آشکار می‌کند.

دوره تفکر دینی واقعی

در دوره ی واقعی تصاویر نشان دهنده ی ثبات احساسی بیشتر در این دوره است و کودک در توصیفات خود واقع نگری بیشتری از خود نشان می دهد. در این مرحله سمبل ها پدیدار می گردند و خدا به عنوان یک پدر ، حتی در کنار فرشته ها و موجودات مقدس در یک هیات پوشیده و سری نمایش داده نمی شود، بلکه با ترکیب یک انسان در زندگی واقعی تصویر می گردد. در این دوره کودک تصورات ابتدایی را رد می کند و بر حسب پدیدارهای طبیعی به توضیح آنان می پردازد.

بارزترین ویژگی این مرحله، فاصله گرفتن از تصویرهای خیال‌پردازانه و روی آوردن به واقعیت مشخص است. کودک تمایل دارد خود را با الگوی دین رسمی و تعالیم آن وفق دهد. در کنار گرایش به واقع‌گرایی، رشد هیجانی و احساسی کودک که پس از رشد عقلانی وی در این دوره آغاز شده، به‌صورت میل به صورتگری بروز می‌کند. این میل در توجه او به طیف وسیعی از نمادهای دینی آشکار می‌شود.

دوره تفکر دینی فردی

مرحلة سوم، مرحلة فردی کردن تجربة دینی نامیده شده است. کودکان در دوره ی فردی دگرگونی وسیعی در تفاسیر خود در جهت توجه به هیات خالقیت و در عین حال مخفی خدا نشان می دهند . آنان در این دوران از دین و مذهب عناصری را برمی گزینند که نیازها و انگیزه های او را ارضا کنند.

در این مرحله بسیاری از نوجوانان به فاصله گرفتن از الگوی رایج دینی و روی آوردن به یک الگوی فردی تمایل دارند. عنصر مشترک دیده‌شده در همة تصویرها، فردگرایی است؛ ولی تفاوتی در بین نوجوانان در این ویژگی دیده می‌شود.

گروهی از نوجوانان هنوز تجربة دینی خود را در قالب دین رسمی ارائه می‌کنند. تفاوت تجربة دینی آنها با بزرگسالان در این است که آنها در اظهاراتشان، اصیل‌تر و احساسی‌ترند و تمایل بیشتری به فردگرایی دارند.

گروه دوم، نوجوانانی هستند که با اظهارات مشابه افراد بالغ، خلاقیت بیشتری در مقایسه با گروه اول از خود نشان می‌دهند. نمایش خلاقیت، نتیجة خودآگاهی قوی آنها از گرایش‌های فردگرایانه است. آنان تفکر برای خودشان و احساس استقلال در مورد معصیت و طاعت، مرگ و جاودانگی، سعادت و شقاوت، ایمان و حرص و طمع را آغاز می‌کنند و بر اساس احساسات، هیجانات، تفکرات و نیازهای خود، الگویی متفاوت از دین‌داری ارائه می‌کنند.

گروه سوم از نوجوانان، الگوهای دینی خود را از مرزهایی فراتر از والدین و محیط خود می‌گیرند و بسیار فردگرایانه‌تر از دو گروه قبلی‌اند. این الگوها معمولاً از سوی بزرگ‌سالانی که در قالب دین رسمی می‌اندیشند، با کم‌توجهی یا انکار روبه‌رو می‌شوند.

بر این اساس هارمز در آموزش دینی پیشنهاد می کند که آموزش دینی خردسالان باید با کوششی بسیار معقول در جهت درک مفهوم خدا همراه باشد. استفاده از نظریه های عقلانی و آموزشی باید به تاخیر افتد ، زیرا رشد دینی کودک سرعتی بس کندتر از رشد او در زمینه های تجربیش دارد. لذا می توان از این اظهارنظر هارمز حدس زد که وی تجارب دینی را در مرحله ی بعد وابسته به رشد درک او از بسیاری مفاهیم دیگر می داند.