روانشناسی هاشملو

نظریه جدایی-فردیت (Separation-Individuation) که توسط مارگارت ماهلر (Margaret Mahler) توسعه یافته، یکی از نظریات مهم در روانشناسی رشد و روانکاوی کودک است. این نظریه به بررسی مراحل رشد عاطفی و روانی کودکان و فرآیندهای مرتبط با جدایی از والدین و شکل‌گیری هویت فردی می‌پردازد.

زمینه‌های ایجاد این نظریه و عوامل مؤثر در شکل‌گیری آن :

• ماهلر در طول سال‌های کار خود به‌عنوان یک روانکاو، مشاهدات و تجربیات بالینی زیادی از کودکان و خانواده‌هایشان داشت. او با بررسی رفتار و واکنش‌های کودکان در شرایط مختلف، به الگوهای خاصی در رشد عاطفی و روانی دست یافت.
• ماهلر تحت تأثیر نظریات زیگموند فروید و دیگر روانکاوان معاصر قرار داشت. نظریه‌های مربوط به رشد شخصیت و تأثیرات روابط اولیه در نظریه‌های فروید و دیگران، زمینه‌ساز تفکرات ماهاوی در مورد جدایی و فردیت بودند. او نظریات فروید را در زمینه کودک و روابط اولیه توسعه داد و به آن‌ها بُعد جدیدی اضافه کرد.
• ماهلر به تأثیرات عمیق روابط اولیه کودک با والدین، به‌ویژه مادر، توجه خاصی داشت. او معتقد بود که کیفیت این روابط می‌تواند تأثیرات عمیقی بر رشد عاطفی و هویت کودک داشته باشد. نظریه جدایی-فردیت به بررسی این روابط و تأثیر آن‌ها بر مراحل مختلف رشد کودک می‌پردازد.
• ماهلر به بررسی مفاهیم وابستگی و استقلال در کودکان توجه کرد. او به این نتیجه رسید که فرآیند جدایی و فردیت‌یابی برای رشد سالم کودک ضروری است و این فرآیند به تدریج در طی مراحل مختلف رشد اتفاق می‌افتد.
• ماهلر در بررسی‌های خود به تأثیرات فرهنگی و اجتماعی بر فرآیند جدایی و فردیت توجه داشت. او می‌دانست که این فرآیندها ممکن است بسته به زمینه فرهنگی و اجتماعی متفاوت باشند و این امر می‌تواند بر نحوه رشد و توسعه عاطفی کودکان تأثیر بگذارد.
• در زمان فعالیت ماهلر ، تغییرات اجتماعی و فرهنگی زیادی در جوامع مختلف در حال وقوع بود. این تغییرات به‌ویژه در زمینه خانواده، نقش‌های جنسیتی و روابط والد-کودک، بر نظریه‌های او تأثیر گذاشت و زمینه‌ای برای بررسی روابط پیچیده‌تر کودک و والدین فراهم کرد.

مطالعات بالینی ماهلر

ماهلر در طول دوران حرفه‌ای خود، مشاهدات بالینی گسترده‌ای از کودکان و خانواده‌هایشان انجام داد. او با درمان کودکان و مشاهدات دقیق رفتار آن‌ها، به الگوهای خاصی در رشد عاطفی و اجتماعی دست یافت. این مشاهدات به او کمک کرد تا مراحل مختلف رشد عاطفی و روانی کودکان را شناسایی کند.

ماهلر بر اهمیت روابط اولیه، به‌ویژه رابطه مادر و کودک، تأکید کرد. او به بررسی چگونگی تأثیر این روابط بر رشد هویت و احساس امنیت کودک پرداخت. مطالعات او نشان داد که کیفیت این روابط می‌تواند تأثیرات عمیقی بر توسعه عاطفی و روانی کودک بگذارد.

از طریق مشاهدات بالینی، ماهاوی مراحل جدایی و فردیت را شناسایی کرد. او این مراحل را به‌عنوان فرآیندهایی توصیف کرد که کودک به تدریج حس استقلال و هویت خود را توسعه می‌دهد. این مراحل شامل:

• مرحله پیش از جدایی (Normal Symbiotic Phase)
• مرحله جدایی (Separation Phase)
• مرحله فردیت (Individuation Phase)
• مرحله فردیت کامل (Rapprochement Phase)

ماهلر در مطالعات خود به بررسی اضطراب جدایی و تأثیر آن بر رفتار کودک پرداخت. او نشان داد که این اضطراب طبیعی است و بخشی از فرآیند رشد کودک است. او بر این باور بود که کمک به کودک در مدیریت این اضطراب می‌تواند به توسعه عاطفی سالم‌تر او کمک کند.

ماهلر به این نتیجه رسید که کودک در فرآیند جدایی و فردیت، مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت می‌کند. او تأکید کرد که تعاملات کودک با دیگران در این مراحل برای شکل‌گیری هویت و توانایی‌های اجتماعی او بسیار مهم است.

ماهلر همچنین به بررسی اختلالات عاطفی و روانی در کودکان پرداخت. او به‌ویژه بر این تأکید داشت که مشکلات در مراحل جدایی و فردیت می‌تواند منجر به اختلالات عاطفی در بزرگسالی شود. این یافته‌ها به روانشناسان و متخصصان کمک کرد تا درک بهتری از روابط اولیه و تأثیرات آن‌ها بر سلامت روانی افراد داشته باشند.

ماهلر از مشاهدات بالینی خود برای تدوین نظریه‌ها و مدل‌هایی در زمینه روانشناسی رشد استفاده کرد. نظریه جدایی-فردیت او به‌عنوان یک چارچوب نظری جامع برای درک چگونگی توسعه عاطفی و هویت در کودکان شناخته می‌شود.

مراحل نظریه جدایی-فردیت

ماهلر این فرآیند را به 4 مرحله تقسیم کرده است:

1. مرحله پیش از جدایی (Normal Symbiotic Phase):

   • این مرحله معمولاً از تولد تا حدود ۵ ماهگی کودک ادامه دارد. در این مرحله، کودک و مادر به‌طور نزدیکی با یکدیگر مرتبط هستند و کودک هنوز تمایزی بین خود و مادر قائل نیست. کودک احساس خود را به‌عنوان یک موجود مستقل تجربه نمی‌کند و وابستگی عاطفی به مادر در این مرحله بسیار قوی است.

   • ویژگی‌های مرحله پیش از جدایی

   1. زمان‌بندی: این مرحله معمولاً از تولد تا حدود ۵ ماهگی کودک ادامه دارد. در این دوره، کودک به‌طور عمده به مادر وابسته است و هنوز حس جدایی و استقلال را تجربه نمی‌کند.

   2. وابستگی عاطفی: در این مرحله، کودک و مادر رابطه‌ای نزدیک و هم‌زیست دارند. کودک احساس امنیت و آرامش را از مادر دریافت می‌کند و این احساس امنیت برای توسعه عاطفی او حیاتی است. کودک به‌طور کلی به مادر به عنوان منبع اصلی تغذیه، ایمنی و محبت وابسته است.

   3. عدم تمایز: کودک در این مرحله هنوز توانایی تمایز بین خود و مادر را ندارد. به عبارت دیگر، او نمی‌تواند به‌طور کامل درک کند که او یک فرد مستقل است و مادر فرد دیگری است. این عدم تمایز می‌تواند به این معنا باشد که احساسات و نیازهای کودک به‌طور کامل با احساسات و نیازهای مادر ترکیب می‌شود.

   4. تجربه‌های حسی: در این مرحله، کودک بیشتر از طریق حواس خود به تعامل با محیط و مادر می‌پردازد. احساسات و تجربیات حسی او به‌طور مستقیم به رابطه‌اش با مادر وابسته است.

   5. ایجاد پایه برای مراحل بعدی: این مرحله به‌عنوان یک پایه اساسی برای مراحل بعدی رشد کودک، به‌ویژه مرحله جدایی و فردیت‌یابی، عمل می‌کند. احساس امنیت و محبت که در این مرحله ایجاد می‌شود، به کودک کمک می‌کند تا به تدریج به سمت استقلال و هویت فردی حرکت کند.

   • تأثیرات این مرحله :

   • ایجاد احساس امنیت: احساس امنیت و عشق که در این مرحله توسط مادر به کودک منتقل می‌شود، برای توسعه عاطفی و روانی کودک بسیار مهم است. این احساس امنیت به کودک کمک می‌کند تا در مراحل بعدی جدایی و فردیت‌یابی احساس اطمینان بیشتری داشته باشد.

   • تأثیر بر روابط آینده: کیفیت ارتباط کودک با مادر در این مرحله می‌تواند تأثیرات عمیقی بر روابط آینده او با دیگران و توانایی او در برقراری ارتباطات سالم و مستقل بگذارد.

2. مرحله جدایی (Separation):

   • این مرحله از حدود ۵ تا ۱۰ ماهگی آغاز می‌شود و تا حدود ۲۴ ماهگی ادامه دارد. در این مرحله، کودک شروع به شناخت محیط اطراف و جدایی از مادر می‌کند. او با تجربه‌های جدید مواجه می‌شود و شروع به شناسایی خود به عنوان یک فرد مستقل می‌کند. در این مرحله، کودک ممکن است احساس اضطراب از جدایی را تجربه کند که به آن “اضطراب جدایی” گفته می‌شود.

   • ویژگی‌های مرحله جدایی :

   1. آغاز تمایز: در این مرحله، کودک شروع به تمایز خود از مادر می‌کند. او به تدریج متوجه می‌شود که او یک فرد مستقل است و مادر فرد دیگری است. این تمایز به کودک کمک می‌کند تا حس هویت و استقلال خود را توسعه دهد.

   2. تجربه جدایی: کودک ممکن است در این مرحله احساس اضطراب جدایی را تجربه کند. این احساس می‌تواند ناشی از ترس از دوری از مادر و احساس عدم امنیت باشد. کودک ممکن است در مواقعی که مادر از او دور می‌شود، گریه کند یا ناراحت شود.

   3. کنجکاوی و اکتشاف: در این مرحله، کودک کنجکاوی بیشتری نسبت به محیط اطراف خود نشان می‌دهد و شروع به اکتشاف محیط می‌کند. او ممکن است به سمت اشیاء جدید برود و به بازی‌های مستقل بپردازد، که نشان‌دهنده رشد توانایی‌های حرکتی و شناختی اوست.

   4. تجربه‌های اجتماعی: کودک در این مرحله شروع به برقراری ارتباطات اجتماعی با دیگران غیر از مادر می‌کند. این ارتباطات می‌تواند شامل تعامل با پدر، خواهر و برادر، و دیگر اعضای خانواده یا افراد خارجی باشد.

   5. تأثیر بر روابط عاطفی: تجربه جدایی و چالش‌های مربوط به آن می‌تواند تأثیرات عمیقی بر توسعه عاطفی کودک بگذارد. کودک باید یاد بگیرد که چگونه با احساسات خود (مانند اضطراب و ترس از جدایی) کنار بیاید و به تدریج به استقلال بیشتری دست یابد.

   • تأثیرات این مرحله :

   • رشد هویت: این مرحله زمینه‌ساز شکل‌گیری هویت فردی و احساس استقلال در کودک است. کودک یاد می‌گیرد که او یک موجود مستقل است که می‌تواند با چالش‌ها و موقعیت‌های جدید روبرو شود.

   • توسعه مهارت‌های اجتماعی: کودک در این مرحله مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی خود را توسعه می‌دهد، که برای روابط آینده او بسیار مهم است.

   • مدیریت احساسات: کودک در این مرحله یاد می‌گیرد که چگونه با احساسات خود، مانند اضطراب و ترس از جدایی، کنار بیاید. این مهارت برای روابط و تعاملات عاطفی او در آینده حیاتی است.

3. مرحله فردیت (Individuation):

   • در این مرحله، که معمولاً از ۲ تا ۳ سالگی شروع می‌شود، کودک به تدریج احساس هویت و استقلال خود را تقویت می‌کند. او شروع به ابراز استقلال و تمایلات خود می‌کند و می‌تواند روابط اجتماعی جدیدی را برقرار کند. در این مرحله، کودک به تدریج توانایی برقراری ارتباطات مستقل و سالم را پیدا می‌کند.

   • ویژگی‌های مرحله فردیت :

   1. تقویت هویت شخصی: در این مرحله، کودک شروع به شناسایی و تقویت هویت خود به عنوان یک فرد مستقل می‌کند. او به تدریج می‌آموزد که چه چیزی را دوست دارد و چه چیزی را نمی‌پسندد و این امر به شکل‌گیری احساس خودآگاهی کمک می‌کند.

   2. ابراز استقلال: کودک در این مرحله به‌طور فعال سعی می‌کند استقلال خود را ابراز کند. او ممکن است به عبارتی “نه” بگوید و در تلاش برای تصمیم‌گیری در مورد امور کوچک و بزرگ زندگی خود باشد. این رفتارها نشانه‌ای از جستجوی استقلال و کنترل بر روی محیط است.

   3. توسعه مهارت‌های اجتماعی: کودک شروع به برقراری روابط اجتماعی با همسالان و دیگران می‌کند. او یاد می‌گیرد چگونه با دیگران تعامل کند، بازی کند و احساسات خود را بیان کند. این مهارت‌ها برای روابط آینده کودک بسیار مهم هستند.

   4. درک و مدیریت احساسات: کودک در این مرحله به تدریج یاد می‌گیرد که چگونه احساسات خود را مدیریت کند و با چالش‌های عاطفی خود کنار بیاید. او می‌تواند احساسات خود را بهتر شناسایی کند و در مواقعی که تحت فشار قرار می‌گیرد، به‌طور مؤثرتری واکنش نشان دهد.

   5. تعامل با محیط: کودک در این مرحله به‌طور فعال به اکتشاف محیط خود می‌پردازد و سعی می‌کند با اشیاء و افراد جدید آشنا شود. این اکتشافات به او کمک می‌کند تا درک بهتری از دنیای اطراف خود پیدا کند و مهارت‌های حرکتی و شناختی خود را تقویت کند.

   • تأثیرات این مرحله :

   • رشد عاطفی و اجتماعی: مرحله فردیت به کودک کمک می‌کند تا از وابستگی به مادر فراتر رود و توانایی‌های عاطفی و اجتماعی خود را توسعه دهد. این امر برای روابط آینده و توانایی او در برقراری ارتباطات سالم بسیار حیاتی است.

   • توسعه مهارت‌های حل مسئله: کودک در این مرحله با چالش‌های جدیدی مواجه می‌شود و یاد می‌گیرد چگونه به صورت مستقل به حل مشکلات بپردازد و تصمیمات خود را اتخاذ کند.

   • احساس امنیت: احساس امنیت و اعتماد به نفس که در مراحل قبلی ایجاد شده است، به کودک کمک می‌کند تا به‌طور مؤثری به سمت استقلال حرکت کند.

4- مرحله فردیت کامل (Rapprochement)

• زمان: از حدود ۲.۵ تا ۳.۵ سالگی

• ویژگی‌ها:
  • در این مرحله، کودک به‌طور فعال به دنبال برقراری توازن بین تمایل به استقلال و نیاز به وابستگی است.
  • او ممکن است به‌طور مکرر از مادر دور شود و سپس دوباره به او برگردد، به‌ویژه زمانی که احساس نیاز به حمایت یا امنیت دارد.
  • این مرحله شامل تجربه‌های عاطفی پیچیده‌تری است و کودک یاد می‌گیرد که چگونه به‌طور مؤثری با احساسات خود، از جمله اضطراب و ترس از جدایی، کنار بیاید.
  • کودک در این مرحله به‌دنبال تأیید و تأسیس یک رابطه عاطفی پایدار با مادر یا والدین خود است.

• ویژگی‌های مرحله فردیت کامل

1. توازن بین استقلال و وابستگی:

   • در این مرحله، کودک به‌طور همزمان خواهان استقلال و وابستگی به والدین خود است. او ممکن است از مادر دور شود تا به اکتشافات خود بپردازد، اما به‌طور مکرر به مادر بازمی‌گردد تا از او تأیید و امنیت بگیرد.

2. اضطراب جدایی:

   • کودک ممکن است در این مرحله احساس اضطراب جدایی را تجربه کند. این احساس می‌تواند ناشی از ترس از دوری از مادر و نیاز به حمایت عاطفی باشد. او ممکن است در مواقعی که احساس ناامنی می‌کند، به مادر نزدیک شود.

3. تجربه‌های عاطفی پیچیده:

   • این مرحله شامل تجربه‌های عاطفی پیچیده‌تری است. کودک یاد می‌گیرد که چگونه با احساسات خود، از جمله اضطراب، ترس و نیاز به محبت، کنار بیاید. این احساسات می‌توانند در تعاملات او با دیگران نیز تأثیرگذار باشند.

4. تمایل به اکتشاف:

   • کودک در این مرحله به اکتشافات بیشتری ادامه می‌دهد و در عین حال به دنبال تأسیس یک رابطه عاطفی پایدار با مادر یا والدین خود است. او ممکن است به‌طور مکرر به سمت محیط‌های جدید برود و در عین حال به مادر یا والدینش نگاه کند تا از آن‌ها تأیید بگیرد.

5. یادگیری مهارت‌های اجتماعی:

   • کودک در این مرحله مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت می‌کند و یاد می‌گیرد که چگونه با دیگران ارتباط برقرار کند. او ممکن است به بازی‌های گروهی بپردازد و در این فرآیند مهارت‌های همکاری و تعامل را توسعه دهد.

6. تأسیس روابط عاطفی:

   • کودک در این مرحله به‌دنبال تأسیس روابط عاطفی عمیق‌تر و پایدارتر با والدین و دیگران است. او می‌خواهد بداند که والدینش او را دوست دارند و در عین حال می‌خواهد مستقل باشد.

• تأثیرات این مرحله

• رشد عاطفی: این مرحله به کودک کمک می‌کند تا احساسات خود را بهتر درک کند و یاد بگیرد که چگونه با چالش‌های عاطفی خود کنار بیاید. این مهارت‌ها برای روابط آینده او بسیار حیاتی هستند.

• توسعه هویت: کودک در این مرحله به تدریج هویت خود را شکل می‌دهد و یاد می‌گیرد که چگونه می‌تواند به‌عنوان یک فرد مستقل عمل کند.

• ایجاد احساس امنیت: احساس امنیت که از روابط عاطفی پایدار با والدین ناشی می‌شود، به کودک کمک می‌کند تا به‌طور مؤثری به سمت استقلال حرکت کند.

تأثیرات نظریه

• رشد عاطفی: نظریه جدایی-فردیت تأکید دارد که فرآیند جدایی و فردیت‌یابی برای رشد عاطفی و روانی سالم کودک ضروری است. کیفیت این فرآیند می‌تواند تأثیرات عمیقی بر روابط آینده کودک و توانایی او در ایجاد روابط سالم داشته باشد.

• روابط والد-کودک: این نظریه به والدین کمک می‌کند تا درک بهتری از مراحل رشد کودک خود داشته باشند و بتوانند به‌طور مؤثری از اضطراب و چالش‌های جدایی حمایت کنند.

• تأثیر بر درمان: نظریه ماهاوی در مشاوره و درمان‌های روانی به‌ویژه در زمینه‌های مرتبط با خانواده و کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نظریه به درمانگران کمک می‌کند تا به درک بهتری از چالش‌های عاطفی و روانی بیماران جوان دست یابند.