نظریه رفتار مشکل آفرین ریچارد جسور
ریچارد جسور (1998) در رابطه با رفتارهای پرخطر یک مدل روانی - اجتماعی به نام نظریه رفتار مشکل آفرین ارائه می دهد و بر این باور است که باید از همه پیامدهای بالقوه ی این رفتارها آگاه بود، نه فقط پیامدهای زیستی - بهداشتی (پزشکی) آن را مورد توجه قرار داد. جسور بیان می کند که تحلیل هزینه - فایده ای از عوامل پرخطر باید انجام شود ( عامل خطر در واقع یک عامل یا شرطی است که مطابق با سلامت، کیفیت زندگی یا خود فرد می باشد)، و فرد نمی تواند به سادگی خود را گرفتار هزینه های بالقوه ی این رفتارها نماید. در دوره ی نوجوانی، رفتارهای پرخطر می توانند تابعی از رشد بهنجار و طبیعی باشند. خواه نوجوانان از این امر آگاهی داشته باشند یا نه، این رفتارها اغلب دارای کارکرد، هدفمند و جهت یابی شده هستند ( جسور، ۱۹۹۲؛۱۹۹۸).
بر اساس دیدگاه جسور تمایل جوانان به رفتارهاي مختلف مشکل آفرین (پرخطر)، به دلیل گرایش درونی شدید فرد به سمت رفتارهاي نابهنجار و نقض هنجارهاي فرهنگی و اجتماعی موردپذیرش همه افراد جامعه است .
نوجوانان ممکن است رفتارهایی مانند سیگار کشیدن، نوشیدن مشروبات الکلی و فعالیت جنسی را انجام دهند تا بدین وسیله تأیید و احترام همسالان خود را به دست آورند، از والدین خود مستقل شوند، احساس رشد و بلوغ ذهنی کسب کنند و با استرس مقابله نمایند. از آنجایی که این اهداف در رشد بهنجار نوجوان مهم هستند، رفتارهای پرخطر، نوجوانان و جوانان را در دستیابی به این اهداف کمک می کنند ( با ارتباط و تعاملی که با هم برقرار می کنند تا تغییری را موجب شوند ). برعکس، پیامدهای منفی رفتارهای پرخطر می تواند بسیاری از امور مربوط به رشد را به مخاطره بیندازد، و شایستگی، بلوغ، نقش های اجتماعی مطلوب و گذر سالم و صحیح به بزرگسالی را مانع شود ( والنسیا و کرامر ، ۲۰۰۰: ۵۳-۵۴).
مطابق با دیدگاه جسور، عوامل مربوط به علت و معلول رفتارهای پرخطر متعدد و مرتبط به هم می باشند. عوامل خطر برای مشارکت در رفتارهای پرخطر شامل سابقهی مصرف مواد توسط خانواده، فقر، مدل های رفتار انحرافی، فرصتهای دریافتی پایین زندگی، عزت نفس پایین و رفتارهای مسأله دار از قبل موجود می باشد. عوامل حمایتی در برابر رفتارهای پرخطر، هوش بالا، خانواده منسجم و دارای همبستگی، مدارس با کیفیت، مدل های نقشی برای رفتار مرسوم و متداول، ارزشمند بودن موفقیت، حضور در کلیسا ( مکان های مذهبی ) ، و مشارکت و فعالیت در مدرسه و باشگاه های داوطلبانه را شامل می شود. این عوامل حفاظتی تبیین می کنند که چرا برخی نوجوانان با وجود قرار گرفتن در معرض خطر بالا، مرتکب رفتارهای پرخطر نمی شوند یا در دام پیامدهای منفی ای که این رفتارهای پرخطر می توانند به وجود آورند، گرفتار نمی شوند (همان: ۵۴).
مفهوم رفتار پرخطر به عنوان رفتاری تعریف می شود که می تواند بهزیستی، سلامتی و مسیر زندگی را به خطر بیندازد و دارای نتایج منفی و پیامدهای مضر میباشد. برای مثال، مصرف مواد مخدر میتواند به آزار و اذیت والدین منجر شود، فعالیت زودهنگام جنسی می تواند به بچه زایی ناخواسته منجر گردد، یا پیامد ترک تحصیل، بیکاری مزمن میباشد. در اینجا باید به دو مسأله توجه نمود؛ مسأله اول پیامدها و نتایج مخرب ناشی از درگیری نوجوانان و جوانان در رفتارهای پرخطر می باشد، مسأله دوم این است که چرا نوجوانان و جوانان اقدام به رفتارهای پرخطر میکنند ( جسور ، 1998).
در مواردي نوجوان ممکـن اسـت درگیـر رفتارهـاي پرخطـر یـا رفتارهاي مشکل زایی شود که در این دوره افزایش می یابند ( لوبر، فرینگتون، اسـتوتهامر -لـوبر، مافیت و کسپی ، 1999 ). رفتار مشکل زا رفتاري است که مغایر با هنجارهاي عرفی و اجتمـاعی بوده و معمولاً منجر به برخی واکنش هاي کنترل اجتماعی جزئی ( مثل توبیخ کلامی ) و یا جدي ( مثل حبس ) می شود. رفتار بزهکارانه، نقض قوانین خانه یا مدرسه و مشکلات رفتاري بخشـی از رفتارهاي منفی تحت عنوان سندرم رفتار مشکل زا هسـتند ( جسـور و جسـور ، 1997 ). در صورتی که نوجوان درگیر هر یک از این رفتارها شود، احتمال درگیري او در سـایر رفتارهـاي مشکل زا نیز افزایش می یابد ( گاتی، ترمبلی، ویتارو و مکداف ، 2005 ). براي ریشـه یـابی علـل درگیري نوجوانان در رفتارهاي مشکلزا تلاشهاي زیادي صورت گرفته است ( جسور و جسـور ، 1997؛ گاتی و همکاران، 2005 ).
مطابق با دیدگاه جسور، عوامل مربوط به رفتارهاي پرخطر مانند: سابقۀ مصرف مواد توسط خانواده، فقر، مدلهاي رفتار انحرافی، فرصت هاي دریافتی پایین زندگی، عزت نفس پایین و رفتارهاي مسئله دار باهم مرتبط می باشند. این نظریه فرد را درزمینۀ محیط اجتماعی موردبررسی قرار می دهد و به عوامل مؤثر در انجام رفتار انحرافی یا بازداري از انجام آنها، تمرکز می نماید ( احمدي و معینی، 1394 :13 به نقل از جسور، 1998 ).
هر آنچه از روانشناسی می خواهید را در این وبلاگ بجویید .