روانشناسی هاشملو

هویت

بلازي و همكارانش با اجراي تحقيقات متعدد درپي پاسخ به پرسشِ تلفيق اخلاق در هويت برآمده‌اند. در طرح بلازي، هماهنگ با مفروضه دامون (1984م)، اخلاق و هويت (يا خودپنداره) سيستم‌هاي روان‌شناختي مجزايي هستند كه تنها به آرامي و گاهي اوقات به صورت ناقص با يكديگر تلفيق شده و يك‌پارچه مي‌شوند. از نظر بلازي، مزيت اساسي اين موضع، حمايت از استقلال اخلاق است؛ يعني اذعان به اين امر كه ادراك اخلاقي و اعتبار آن، اساساً مستقل از آرايش روان‌شناختي فرد است. اين مفروضه نتيجه بسيار مهمي دارد كه مي­تواند به عنوان بسط رويكرد شناختي تحولي به رشد اخلاقي در نظر گرفته شود: يك سيستم اخلاقي معتبر از لحاظ شناختي بايد اين ظرفيت را داشته باشد كه بر شكل‏دهي شخصيت فرد مؤثر باشد. اين مسئله دقيقاً همان چيزي است كه در انتخاب ادراك اخلاقي به عنوان نقطه شروع و سنگ‌بناي يك‌پارچه‌سازي اخلاقي نقش دارد.

در اينجا دو پرسش مهم مطرح است: آيا هويت، اشكال تحولي متفاوتي دارد، كه در ميزان يك‌پارچگي و انسجام، و اهميت براي برداشت خود متفاوت‌اند؟ و سؤال دوم، اينكه آيا در انتخاب اخلاق به عنوان عامل تشكيل‌دهنده هويت فرد، تفاوت‏هاي فردي وجود دارد؟

براي پاسخ به سؤال اول، بايستي بر جنبه‌هاي پديدارشناختي هويت و گردآوري شواهد تجربي تكيه كرد. اين كار (كه با يك بازتفسير از سوي مقولات تحول ايگوي لاوينگر، وسلر، و ردمور، 1970م آغاز شد) بلازي را به اثبات تجربي سه‌گونه هويت مختلف رهنمون شد كه در يك توالي تحولي به دنبال هم مي‌آيند.

سؤال دوم، دربارة تفاوت افراد در استفاده از علاقه‌هاي اخلاقي براي ايجاد هويت، هنوز به شيوه‌اي نظام‌دار بررسي نشده است. به نظر مي‌رسد تنها برخي از افراد تمايل دارند هويت خود را حول محور ارزش‌هاي اخلاقي شكل دهند و اين تفاوت منحصراً به سن، تحصيلات و سبك هويت بستگي ندارد. هنوز درباره عواملي كه اين انتخاب‌ها را تبيين مي‌كنند، مثل تجارب زندگي، الگوهاي مورد توجه، ويژگي‌هاي شخصيتي و... بررسي دقيق علمي صورت نگرفته‏ است.

خلاصه كلام آنكه، علاقه‌هاي اخلاقي براي مؤثر بودن در زندگي افراد، به يك‌پارچگي هويتي قوي نيازمند هستند. اين امر را مي‏توان از تئوري شناختي تحولي پيش‌بيني‌ كرد. اما تئوري شناختي‌تحولي نمي‌تواند ترجيح ايده‌آل‌هاي اخلاقي بر ساير ايده‌آل‌ها را تبيين كند. اين حقيقت كه افراد، ايده‌آل‌هاي مختلفي را براي هويت خود انتخاب مي‌كنند، به افراد امكان مي‏دهد تا در پي چيزي مي‌باشند كه با هويت آنها همخوان‌تر است.

به اعتقاد بلازي، محوريت گرايش‌هاي اخلاقي فرد براي برداشت از خود (يعني هويت اخلاقي) به بهترين وجه، تعهد به رفتار اخلاقي را پيش‌بيني مي‌كند. هويت اخلاقي فرد دربردارنده تعهد وي به تعقيب اهداف اخلاقي است. هويت اخلاقي دو موضوع را مشخص مي‌كند: عملي كه از نظر فرد درست و اخلاقي به حساب مي‌آيد، و اينكه چرا فرد تصميم مي‌گيرد كه من بايستي اين عمل را انجام دهم. براي مثال، افراد مختلفي معتقدند بي‌اعتنايي به رنج گرسنگي انسان‏ها غيراخلاقي است، اما تنها اندكي از افراد به اين نتيجه مي‌رسند كه بايد اقدامي براي رفع اين معضل انجام دهند. بر اساس اين خط تئوريك، افرادي كه هويت اخلاقي آنها متضمن احساس مسئوليت شخصي در برابر فقراست، همان افرادي خواهند بود بيش از همه احتمال مي‌رود به اقدامات نيكوكارانه براي آنها دست بزنند.

بلازي، در بررسي آثار تجربي صورت گرفته در مورد رفتار اخلاقي، مدعي شده است كه هويت اخلاقي، مشوقي قوي براي عمل فراهم مي‌كند، زيرا هويت، انگيزه عمل را هماهنگ با برداشت فرد از خود ايجاد مي‌كند. اما قضاوت اخلاقي به تنهايي نمي‌تواند اين انگيزه را ايجاد كند. به بيان ديگر، تنها زماني كه افراد خود و اهداف زندگي خود را طبق با معيارهاي اخلاقي درك كنند، گرايش نيرومندي به عمل بر اساس قضاوت‏هاي اخلاقي احساس مي‌كنند. همان‌طور كه يكي از نظريه‌پردازان هويت مي‌نويسد: «اگر شخصي يك ارزش يا يك روش زندگي را براي هويت خود ضروري ببيند، آن وقت احساس مي‌كند بايستي بر اساس آن ارزش يا روش عمل نمايد.»

مسئولیت پذیری و رفتار مدنی

مسؤلیت پذیری و رفتارهای مدنی - تحصیلی قابل آموزش بوده و می توان با استفاده از تکنیکهایی این مهارت را در افراد تقویت نمود. یکی از رویکردهایی که برای این منظور استفاده می شود آموزش عمل اخلاقی بر ساس نظریه بلازی است ( وبر، 2020).

این رویکرد ادعا می کند که قضاوت اخلاقی به تنهایی قادر نیست انگیزه عمل به موازین اخلاقی را ایجاد نماید . بلکه در این زمینه جامعیت و انسجام " خود " مطرح می باشد ( اسکلا ساویک و کیگر، 2015).

دو نفر با ساختار یکسان از تفکر اخلاقی، تصمیمات مشابه اخلاقی اتخاذ می کنند، اما هویت های گوناگون اخلاقی، معرف هر کدام ازآنها است و به همین جهت یکی تصمیم می گیرد، انجام می دهد و دیگری به این کار مبادرت نمی ورزد ( عباسی، ضرغامی فرد و منصوری، 1398).

در الگوی " خود " بلازی به نقش " خود " در چگونگی کارکرد اخلاقی تمرکز شده و هویت اخلاقی انگیخته می شود و بدنبال آن انگیزش واقعی برای عمل اخالقی فراهم می گردد. مسئولیت ؛ " خود " را به عنوان منبع اجبار اخلاقی زیر فشار قرار می دهد و انسجام ؛ صحت و کلیت انسان را برجسته می نماید ( گورسیرا، ستگ، دنکرس و هاسیمن، 2018).

برنامه آموزشی عمل اخلاقی ( psychological immunization training )

محتوای این برنامه مبتنی بر نظریه بلازی (1993) است. همچنین این برنامه آموزشی شامل 13 جلسه می باشد که هر جلسه در مدت 90 دقیقه و به صورت گروهی اجرا می شود ( بلازی، 1993) .

خلاصه برنامه آموزشی عمل اخلاقی مبتنی بر نظریه بلازی (1993):