روانشناسی هاشملو

برنامه هاي توانبخشي مبتني بر جامعه ( CBR ) رويكردي جديد است كه در دهه هاي اخير براي بالا بردن كيفيت زندگي هرچه بيشتر سالمندان مطرح شده است .

جان اي كروت ( John A. krout ) در كتاب فراهم كردن خدمات مبتني بر جامعه براي سالمندان روستايي بيان مي كند: خدمات مبتني بر جامعه طيف وسيعي از خدمات را شامل مي شود كه خارج از شبكه هاي مؤسسه اي فراهم مي شوند تا به رفاه و استقلال سالمندان به روش هاي مختلف كمك كنند. خدماتي كه به طور سنتي به عنوان مبتني بر جامعه تعريف مي شدند شامل: مراقبت خانگي ( Home health ) ، مراقبت شخصي ( Personal care ) ، خانه داري، خدمات تغذيه اي ( Nutrition service ) ، سلامت ذهني، توسعه اطلاعات، مديريت موردي ( Case management ) ، مراكز ارشد ( Senior center ) ، مراقبت فرج هاي ( Respite care ) ، مراقبت روزانه بزرگسالان ( Adult day care ) ، مسكن و حمل و نقل مي باشد. اين خدمات مكمل خدمات موسس هاي و خدمات مراقبت طولاني مدت هستند تا به طور مداوم به افراد سرويس دهند (جان كروت، 1996 ، ص 14).

خدمات توانبخشي مبتني بر جامعه ( HCBS ) شامل دو نوع خدمات احتياطي و غير احتياطي است. خدمات احتياطي ( Discretionary services ) استفاده از خدمات اوليه بهداشتي (سلامت) به وسيله انتخاب مشخص است. خدمات مراقبت شخصي يا مراقبت كننده نمونه اي از اين خدمات هستند. در مقابل خدمات غيراحتياطي ( Nondiscretionary services ) است كه شامل خدمات بهداشتي (سلامت) از قبيل پرستاري پيشرفته است (هازارد، 1996 ، ص 275).

هم چنين در اين برنامه ها خدمات در مكان هايي صورت مي گيرد كه مردم در آنجا كار و زندگي يا تحصيل مي كنند. اين خدمات از نوع با كيفيت بالا مي باشند كه طي آن در هزينه ها صرفه جويي شده و بر پيشگيري از بروز بيماري ها و ارتقاء و بهبودي سطح سلامتي و كيفيت زندگي تاكيد مي گردد. اين خدمات افراد را در تمامي طول دامنه زندگيشان دربر مي گيرد. اين خدمات افراد با فرهنگ هاي مختلف را پوشش داده و خدمات در دسترس گرو ههاي در معرض خطر و بروز مشكلات سلامتي قرار مي گيرد. به علاوه اين سيستم ها توسعه و ارتقاي ظرفيت هاي بهداشتي را مدنظر داشته و مسئولان اين سيست مها با سياستگذاران در زمينه تغيير و اصلاح سيستم هاي بهداشتي وارد مذاكره مي شوند و تلاش مي كنند تا محيط را سال متر كنند (نوروزي، 1385 ، ص 68).

گرين، اوندريچ و لديتكا در تحليل دوباره سيستم هاي مبتني بر جامعه به اين نتيجه رسيده اند كه از طريق اين برنام هها ممكن است يك بي طرفي بودجه را به دست آوريم اگر اين برنامه ها دقيق، مفيد و هدفمند باشند (منگ، 2003 ، ص 353 370 ). استفاده از خدمات مبتني بر جامعه به دليل مزاياي مشخص پيشنهاد
مي شود:

1. اين سيستم بسياري از ترجيحات سالمندان را ارضا مي كند براي اينكه در منزل خود به طور مستقل زندگي كنند.
2. اين سيستم به افراد كمك مي كند تا ذخيره مالي خود را نگه دارند به جاي اينكه آن را صرف مراقبت هاي گران قيمت موسسات كنند. مطالعات نشان مي دهد كه يك چهارم افرادي كه از مراقب تهاي پرستاري در منزل استفاده مي كردند همه ي ذخيره (سرمايه) مالي خود را صرف آن كرده اند.
3. اين خدمات مي توانند بسيار قابل انعطاف تر از مراقبت هاي پرستاري در منزل، در تامين نيازهاي خاص سالمندان در مراقب تهاي طولاني مدت باشند (همان).
4. اين سيستم به سالمندان اجازه مي دهد كه به طور قابل توجهي با هزينه كم مورد مراقبت قرار بگيرند و مهم تر اينكه افراد در محيط آشناي خانه و زندگي خودشان مورد مراقبت قرار بگيرند.
5. علاوه بر پتانسيل فوايد اقتصادي، نگهداري سالمندان در جامعه فوايد غيرقابل دركي را هم براي سالمندان و هم براي خانواده هايشان ارائه مي كند: ارزش هاي بنيادي كه توسط سالمندان بيان مي شود آنها را راضي نگه مي دارد باقي ماندن آنها در محيط آشناي زندگي خودشان و توانايي انتخاب دربار هي وضعيت زندگي يشان است. خانواده مراقبت گيرندگان به كمك مي پردازند و هم چنين موسسات ارائه خدمات براي سالمندان براي كاهش استرس در ميان سالمندان استفاده از خدمات مبتني بر جامعه (خدمات فرجه اي، مراقبت روزانه، حمل و نقل، و سيستم پاسخگويي به فوريت ها) را پيشنهاد مي كنند.

از جمله صاحبنظران در زمينه برنامه هاي مبتني بر جامعه براي سالمندان « یا می چن » ( Ya- Mei Chen ) است.

چن در مطالعه خود سه بخش را توضيح داده و تلاش نموده سه بعد را در يك نظم زماني مشخص به وسيله يك چارچوب تئوريك ساختاري نشان دهد و احتمال ماندن افراد در اجتماع را توضيح دهد. و از مدل مبادله ساختاري ( Structural equation modeling ) استفاده كرده است. اين تحقيق از مدل رفتاري سلامت اندرسون ( Health behaviorial model ) استفاده كرده است. تا مدل مبتني بر جامعه را از ديدگاه طولي ( Longitudinal ) پايه گذاري كند (اندرسون، 1995 ).

چن از مدل رفتاري سلامت اندرسون كه يكي از گسترده ترين و مهمترين مدل ها در تحليل سروي سهاي مراقبت سلامتي است جهت ارائه مدل برنامه هاي
مبتني بر جامعه از ديدگاه طولي استفاده كرده است. و اين مدل فرض مي كند كه بهره گيري از اين خدمات و توانايي ماندن آنها در اجتماع كاركردي است براي:
1) زمينه سازي (سن، جنس، تحصيلات و...) آنها براي استفاده از خدمات
2) فاكتور هايي كه توانمند مي كند يا مانع مي شود از اينكه افراد از اين خدمات استفاده كنند (مسكن، بيمه، حمايت هاي اجتماعي و...)
3) نياز هاي درك شده ( Perceived need ) (انواع بيماري هاي سالمندي، ناتواني و...) آنها براي استفاده از خدمات و توانايي سالمندان براي باقي ماندن در اجتماع يك كاركرد از سه كاركرد فرض شده است در مدل است.

در نهايت چن به اين نتايج دست يافته است كه آگاهي از نيازهاي برآورده نشده و استفاده از فعالي تهاي روزانه زندگي فاكتورهاي مهم در اين مدل هستند كه باعث مي شوند سالمندان براي ادامه زندگي در جامعه باقي بمانند. او توضيح مي دهد كه خدمات مبتني بر جامعه و استفاده از خدمات فعالي تهاي روزانه زندگي ممكن است كه به سالمندان كمك كند كه بيشتر از مواقعي كه از خدمات پرستاري در منزل استفاده مي كنند در محيط زندگي خودشان باقي بمانند و يافته هاي آنان مي تواند براي استفاده در سياست گذاري ها و برنامه ريزي ها در آينده مهم باشد. علاوه بر آن، زماني كه سالمندان نيازهاي برآورده نشده خود را بهتر مي شناسند و نسبت به آن آگاهي مي يابند استفاده آنها از اين نوع خدمات افزايش مي يابد و اين خدمات به آنها كمك مي كند كه زمان بيشتري را در جامعه به فعاليت بپردازند بخصوص زماني كه سالمندان با ناتواني مواجه هستند. و مدل اندرسون مي تواند براي تشخيص نيازها و آگاهي از آنها به ما كمك بيشتري كند ( چن، 2010 ، صص 222-291).

برطبق مدل اندرسون و چن كه پايه ي مدل نظري را تشكيل مي دهند فاكتورهاي زمينه اي مانند سن، جنس، تحصيلات و... و همين طور مؤلفه هاي توانمندسازي سالمندان مانند تسهيلات بهداشتي، منابع حمايت اجتماعي ( حمايت خانواده، جامعه )، منابع مالي ( درآمد، مسكن، بيمه هاي اجتماعي )، مؤلفه ناتواني و نياز در استفاده سالمندان از خدمات مراقب تهاي مبتني بر اجتماع موثرند و اين برنامه ها به گونه اي دسترسي سالمندان به اين مولفه ها را تقويت مي كنند و بر ميزان كيفيت زندگي سالمندان تأثير مي گذارند.

با کمک برنامه هاي توانبخشي مبتني بر جامعه مي توانيم از انزوا رفتن و منفعل شدن آنها جلوگيري كرده و هما نطور كه تئوري هاي فعاليت و تداوم اعتقاد دارند كه بايد سبك ها، عادات و سليقه هاي افراد بايد در دوران سالمندي حفظ شوند اين برنام هها شرايطي را فراهم مي كنند كه افراد به حفظ فعاليت هاي خود همراه با كيفيت زندگي بيشتر در جامعه بپردازند. و همان طور كه نظريه هاي اجتماع گرايي بيان م يكنند افراد با بازگشت به اجتماع و فعاليت هاي اجتماعي هويت فردي و اجتماعي خود را باز مي يابند مي توان از طريق اين برنامه ها هويت فردي، نقش ها و تعهدات سالمندان را به آنها بازگرداند و از سرمايه هاي اجتماعي، فرهنگي و انساني آنها استفاده كرد. بسياري از سياست گذاران معتقدند كه بايد به سالمندان به عنوان سرمايه هاي اجتماعي و فرهنگي نگريسته شود كه اين امر با اجراي برنامه هاي توانبخشي مبتني بر جامعه محقق می شود .

برنامه هاي مبتني بر جامعه، خدمات مورد نياز سلامت و كيفيت زندگي سالمندان را ارائه مي دهند و از آنها در جامعه حمايت مي كنند. به طور كلي اين خدمات كم هزينه تر از خدمات مراقبت خانگي و پرستاري در منزل هستند و به افراد اجازه مي دهند كه در خانه و محيط زندگي خود بمانند (نوروزي، 1385 ، ص 11).

در تلاش براي جبران كمبودهاي سيستم هاي مراقبتي، مراقبت هاي توانبخشي مبتني بر جامعه اين اجازه را به دولت ها مي دهد كه با هزينه كمتر خدمات مراقبت طولاني مدت را توسعه دهند. هدف از اين برنامه ها، اجتناب از ماندن در منزل يا بيمارستان و كاهش هزينه هاي اضافي است ( بارایا ، 2004 ).

بديهي است اين برنامه ها با مشاركت فرد، خانواده و جامعه مي تواند منجر به كيفيت زندگي بيشتر سالمندان گردد. با اجراي اين برنام هها م يتوان از انزوا و مطروديت افراد جلوگيري نمود و توانمندي و استقلال بيشتري را براي آنان جهت اداره ي امور مربوط به خودشان فراهم كرد. هم چنين زمينه را براي مشاركت اجتماعي بيشتردر حل مسائل به وجود آورد و منجر به همفكري و همياري بيشتر در جهت بهبود و ارتقا كيفيت زندگي گرديد.