انواع پیشگامان مطالعات ارتباطی

1. نظریات ارتباطی با منشاء روان شناسی (گوستاو لوبون، گابریل تارد)

2. نظریات ارتباطی با منشاء جامعه شناسی (فردیناند تونیس، ماکس وبر)

3. نظریه های کارکردگرایی در ارتباطات (هارولد لاسول، چارلز رایت)

4. نظریه های تحول تاریخی وسایل و شیوه های ارتباطی (ژان کلوتیه، رایزمن، مک لوهان)

سیر تحول ارتباطی جوامع ( دوران های ارتباطات اجتماعی )

دانشمندان و نظریه پردازان علوم انسانی به تناسب موضوعات مورد بحث و تخصص خود تاریخ زندگی بشر را به دوره های مختلفی تقسیم کرده و مورد بررسی قرار داده اند، یکی از این نظریه پردازان ژان کلوتیه است که زندگی بشری را از نظر نوع ارتباطاتی که با هم داشته اند تقسیم بندی و تفسیر کرده است.

ژان کلوتیه صاحب نظر کانادایی است و در سال 1904 کتاب ارتباطات سمعی ، بصری و خطی را نوشت.

وی دوران ارتباطات اجتماعی را شامل چهار مرحله می داند:

1-   دوران ارتباطات شخصی ( مستقیم و رو در رو )

درروزگاران اولیه، زندگی انسان به صورت قبیله ای و طایفه ای  و دسته جمعی با تعداد نفرات کم بود و ارتباط به شیوه رو در رو مستقیم و شخصی انجام می شد، اشخاص در کنار هم زندگی می کردند و با هم ارتباط چهره به چهره داشتند و به عبارت دیگر ارتباط شخصی بود.

در شرایط اولیه زندگی انسان، ارتباطات رودرو، مستقیم و شخصی بود . اشخاص در کنار هم زندگی کردند و با یکدیگر ارتباط چهره به چهره داشتند به عبارت دیگر، ارتباط شخصی ( personal ) بود.

خصوصیات دوره اول :

1- دوران زندگی قبیله ای

2- ارتباط شفاهی

3- چهره به چهره

4- جوامع کوچک

5- تشابه کار

6- اهمیت سنت

2-   دوران ارتباطات نخبگان ( نقش ارتباطات مذهبی ) : ارتباطات مذهبی، تکیه بر وعظ و خطابه ، کاهنان و کشیشان غالب بودند و در این دوره در برابر صنعت چاپ مقاومت می شد .

در این دوره نقش اصلی ارتباطی را ارتباط گران مذهبی داشتند . در مصر قدیم، کاهنان مصری و مسیحیت کشیش ها . علت این امر تسلط آنان بر کتب و آیین های مذهبی بود . در ابتدای اختراع چاپ مقاومتهایی در استفاده از صنعت چاپ برای گسترش این نوع ارتباط بوجود آمد . اما بعداً خود چاپ وسیله‌ایی برای گسترش ارتباط مذهبی بود . ویژگی عمده این ارتباط تکیه بر وعظ و خطابه و شکل‌گیری آن کانون های مذهبی است .

در عصر ارتباطات نخبگان ، بیشترین نقش را ارتباطات مذهبی به عهده داشتند . در مسیحیت کشیش ها و در مصر باستان ، کاهنان و در زمان ساسانیان مغ های زرتشتی ، عامل مهمی در برقراری ارتباطات جامعه بودند. علت این امر تسلط آنان بر کتابت و آیین مذهبی بود ، به ویژه آموزش انجیل توسط کشیش ها و یا اوستا توسط مغ ها، این نوع ارتباطات برپایه وعظ و خطابه بوده است. در این دوره کلیسا ها در برابر صنعت چاپ مقاومت می کردند اما طبیعی بود که این مقاومت از بین خواهد رفت و البته پیدایش صنعت چاپ در تعمیم ارتباطات مذهبی کلیساها و مدارس دینی موثر بود.

خصوصیات دوره دوم :

1- نخبگان عامل یا منبع اطلاعات

2- اهمیت نخبگان مذهبی (کشیش ها – دانشمندان)

3- کاهش اهمیت سنت ها

4- اختراع خط ونگاشتن

3-   دوران ارتباطات جمعی ( رادیویی یا توده ای ) : خبری شدن روزنامه ها ، افزایش تیراژ و گسترش رادیو و تلویزیون و ارتباطات توده وار.

با خبری شدن روزنامه ها و افزایش تیراژ آن ها در قرن نوزدهم شکل گرفت و بعدها با گسترش رادیو و تلویزیون، توسعه یافت . در این مرحله مخاطبان توده های جمعی هستند که در میان آن ها شکل خاصی از ارتباطات، یعنی ارتباطات توده وار سامان می گیرد .

ارتباطات جنبه ای توده وار ، توده ها را به دور یکدیگر جمع کرد و از حالت تک افتاده و منزوی خارج ساخت.

خصوصیات دوره سوم :

1- با اختراع صنعت چاپ توسط گوتمبرگ وسپس ظهور مطبوعات به عنوان اولین رسانه ی ارتباط جمعی

2- اختراع رادیو توسط مارکنی

3- اختراع تلویزیون وگسترش آن درقرن 20

4-   دوران ارتباطات فردی : گسترش انواع رسانه های فرد گرا مثل ویدیو، ضبط صوت و واکمن، کامپیوتر و زیراکس .

مرحله چهارم ، عصر ارتباطات فردی با عصر ارتباطات شخصی فرق دارد. در این مرحله ارتباطات بر اساس تمایلات فردگرایانه و بصورت individual است. بعبارت دیگر فرد دارای تمایلاتی جدا ازجمع گردیده و به سوی انواع فردگرایانه رسانه ها سوق پیدا می کند ، به عبارت دیگر ، در این مرحله فرد دارای تمایلات فردی و خارج از جمع است و اگر چه تنها و منزوی به نظر می رسد اما از طریق وسایل مدرن ارتباطی با دیگران ارتباط برقرار می کند. گسترش انواع رسانه های فرد گرا مثل ویدیو ، ضبط صوت و واکمن ، کامپیوتر ] شبکه های اجتماعی مجازی [ و .... خاص این دوره است این وسایل از یک سو موجب تنهایی و از سوی دیگر سبب ایجاد ارتباط افراد می گردند. او معتقد است در این دوره اگر چه ارتباطات جمعی برطرف کننده تمامی خواسته های فرد نیستند، اما حذف نمی گردند.

البته در این دوره ارتباطات توده ای از بین نمی رود اما تامین کننده تمامی نیازهای افراد نیست.

در این مرحله، ارتباطات براساس تمایلات فردگرایانه و به صورت فردی است . به عبارت دیگر فرد دارای تمایلاتی جدا از جمع گردیده و به سوی انواع رسانه های فردگرا سوق پیدا می کند .

گسترش رسانه های فردی مثل ویدئو، کامپیوتر و ضبط صوت و موبایل مبین رفتارهای ارتباطی این دوره است .

خصوصیت دوره چهارم : دوره ی ظهور وگسترش رسانه هایی چون کامپیوترو ضبط وصوت و زیراکس که فرد می تواند در تنهایی به نیاز خود پاسخ دهد.