نظریه خلاقیت پاول تورنس
یکی از دانشمندانی که در زمینه آفرینندگی نظریه پردازی کرده و پژوهش های زیادی انجام داده پاول تورنس (1998) است.
تورنس می گوید هر زمان که ما یک نقص یا کمبودی را احساس می کنیم در ما تنش ایجاد می شود . احساس ناراحتی می کنیم و تلاش به عمل می آوریم تا تنش را برطرف سازیم . در نتیجه به تکاپو و سوال کردن می افتیم ، عناصر را دست کاری کرده و حدس هایی می زنیم و تا زمانی که مورد آزمودن و تجدید نظر قرار نگرفته اند آرام نمی گیریم (بودو،1358) .
پال تورنس ميگويد محيطي كه هم آزادي بيان و هم ارتباط سالم را تبيين كند از لحاظ پرورش خلاقيت بهترين محيط محسوب ميشود به ويژه اگر پاداشهايي نيز براي رفتارهاي خلاق در نظر گرفته شود. در كنار خانواده، مدرسه نيز نقش بسيار مهمي در شكوفايي خلاقيتهاي كودكان دارد .
تورنس شواهدي بدست آورد كه نشان ميداد اوج خلاقيت در كلاس دوم ابتدائي است ولي به دليل اقرار در مطابقت با ديگران معمولاً از بين ميرود. منحني خلاقيت بسياري از كودكان در حدود ده سالگي افت مييابد و آنان هرگز خلاقيت دوره اوليه كودكي را باز نخواهند يافت. با توجه به اينكه آنان در اين سن در مدرسه هستند نبايد تاثير خانواده، مدرسه، محتواي درسي، روش تدريس و شخصيت معلم را در افت خلاقيت كودكان نديده گرفت. محتواي درسي يكي از عواملي است كه ميتواند در مدرسه، زمينه پرورش خلاقيت را فراهم كند .
پال تورنس (1985) در تحقيقات خود به اين نتيجه رسيد كه خصوصيات مربي و شيوههاي آموزش وي ميتواند به افزايش تفكر خلاق بيانجامد.
تعاریف خلاقیت تورنس
تورنس (1998،به نقل از سیف، 1387) در مجله بازنگري وانشناسي پرورشي ، سه تعریف برای خلاقیت در سه زمینه پژوهشی، هنری و وابسته به بقاء مطرح کرده است.
به نظر وی تعریف پژوهشی خلاقیت عبارت است از فرآیند حس کردن مشکلات و مسایل، شکاف در اطلاعات، عناصر گم شده چیزهای ناجور، حدس زدن و فرضیه سازی درباره این نواقص و ارزیابی و آزمودن این حدسها و فرضیه ها، تجدید نظر کردن و دوباره آزمودن آنها و بالاخره انتقال نتایج.
تورنس (1998) در توضیح تعریف فوق می گوید هر زمان که نقص یا کمبودی را احساس می کنیم در ما تنش ایجاد می شود. احساس ناراحتی می کنیم و دلمان می خواهد کاری انجام دهیم می کنیم، و حدس ها و فرضیه هایی را مطرح می سازیم. تا زمانی که این حدس ها و فرضیه ها مورد آزمون و تجدید نظر قرار نگرفته اند آرام نمی گیریم. حتی پس از انجام این کار هنوز هم تنش باقی است، و زمانی آرام می گیریم که به کسی بگوییم که چه چیزی را کشف یا تولید کرده ایم. در سراسر این فرایند، عنصری از پاسخدهی سازنده به موقیعت های موجود یا تازه وجود دارد و صرفا انطباق یافتن با آنها مطرح .
تورنس در تعریف هنری خلاقیت به مصادیقی اشاره ميکند که برخی ازمصادیق عبارتند از: خلاقیت مانند خواستن دانستن است، خلاقیت مانند دوباره نگاه کردن است، آفرینندگی مانند خط زدن خطاهاست، آفرینندگی مانند خواندن به سبک خود است.
تورنس (1998) در تعريف هنري خود از آفرينندگي به موارد زير اشاره كرده است :
- آفرينندگي مانند خواستن دانستن است
- آفرينندگي مانند عميق تر حفر كردن است
- آفرينندگي مانند دوباره نگاه كردن است
- آفرينندگي مانند گوش دادن به بوهاست
- آفرينندگي مانند گوش دادن به يك گربه است
- آفرينندگي مانند خط زدن خطاهاست
- آفرينندگي مانند رفتن به آبهاي عميق است
- آفرينندگي مانند ايجاد سوراخ براي ديدن است
- آفرينندگي مانند بريدن گوشه هاست.
- آفرينندگي مانند اتصال به خورشيد است
- آفرينندگي مانند ساختن قصر هاي شني است.
- آفرينندگي مانند خواندن به سبك خود است.
- آفرينندگي مانند دست دادن با فرداست
تورنس در تعریف خلاقیت " وابسته به بقاء " خلاقیت را عبارت از قدرت کنار آمدن با موقعیتهاي دشوار و خطرناک ميداند، وقتی که شخص هیچ راه حل از پیش آموخته شدهای ندارد.
تورنس (1998) در تعریف وابسته به بقا از آفرینندگی قدرت کنار آمدن فرد با موقعیت های دشوار را ذکر کرده است. به هنگام برخورد با موقعیت های دشوار و خطرناک، وقتی که شخص هیچ راه حل از پیش آموخته شده و تمرین کرده ای ندارد، به درجه ای از آفرینندگی نیازمند است .
تورنس (۱۹۶۲) خلاقیت را بعنوان نوعی مسأله گشایی مد نظر قرار داده است . به نظر وی تفکرِ خلاق مختصراً عبارتست از فرآیند حس کردن مسائل یا کاستیهای موجود در اطلاعات ، فرضیه سازی درباره حل مسائل و رفع کاستیها ، ارزیابی و آزمودن فرضیهها ، بازنگری و بازآزمایی آنها و سرانجام انتقال نتایج به دیگران .
تورنس در پاسخ به اين پرسش كه ويژگيهاي شخصيتي چه نقشي در آفرينندگي ايفا مي كنند گفته است شخصيت هم مي تواند خلاقيت را اسان سازد و هم مانع آن شود. ويژگي هايي از قبيل آمادگي براي خطر كردن، كنجكاوي و جستجوگري، استقلال انديشه، پشتكار و پايداري، شهامت، استقلال راي، خودآغازگري، ابتكار، پرسشگري درباره موقعيتهاي معماگونه، و درگير شدن با امور دشوار از جمله ويژگي هاي آسان ساز خلاقيت شمرده شده اند. هر عملي كه ما براي تشويق اين گونه رفتارها انجام دهيم شخص را در جهت خلاقيت بيشتر سوق مي دهد.
تفکر جانبی در خلاقیت
تورنس و دوبونو نیز با نگاهی شناختی به خلاقیت، نظریهی تفکر جانبی یا افقی را در تبیین خلاقیت ذکر کرده است که مشابه تفکر واگرا در نظریهی گیلفورد و تورنس است. دوبونو در کنار تفکر جانبی، تفکر عمودی را نیز مطرح کرده است. وی معتقد است که تفکر عمودی موجب ایجاد قالبهای ذهنی و توسعهی آن میشود در حالی که تفکر جانبی یا خلاق، ساختار این قالبها را تغییر میدهد و قالبهای جدیدی را ایجاد میکند. در تفکر عمودی، افراد برای حل مسئله پس از کندن چاه به حفر آن ادامه میدهند، اما در تفکر جانبی پس از کندن چاه به محل دیگری حرکت کرده چاه دیگری میکنند.
سه بعد خلاقيت از نظر تورنس
1 – سيالي: سيالي به تعداد پاسخهايي که ما براي يک مسأله در نظر ميگيريم، مربوط است. به زبان سادهتر، ما هر چه در مقابل يک موقعيت، تعداد بيشتري ايده در اختيار داشته باشيم، تفکر سيالتري داريم. تفکر سيال در مقابل تفکر سخت و منجمد قرار ميگيرد.(سیف،1383).
تفکر منجمد تفکر منجمد براي هر مشکل فقط يک راهحل مشخص را در نظر دارد .
2 ـ ابتکار: شايد کلمه ابتکار يا نوآوري کلمه خوبي براي اين بعد از خلاقيت نباشد. در واقع، کلمه اصلي در زبان لاتين originality است، يعني اصالت، يعني کپي نبودن،.
3 – تخيل: (داور پناه ، 1386).
عناصر خلاقیت تورنس
تورنس (1979) خلاقيت را ترکیبی از 4 عنصر اصلي زير مي داند:
• سيالي : قدرت توليد ايده ها و جواب هاي فراوان
• انعطاف : توانايي لازم براي تغيير جهت فكري يا تواناي توليد ايده هاي متنوع
• ابتكار : توانايي توليد ايده يا محصول نو و بديع: يعني پاسخ هاي فرد قبلا ديده نشده باشد و جديد و نو باشد.
• بسط : توانايي توجه به جزئيات وابسته به يك ايده: يعني افراد خلاق به جزئيات يك ايده توجه بيشتري نشان مي دهند.
اصول تفکر خلاق در مدرسه
تورنس اصولي براي توسعه تفكر خلاق از طريق مدرسه ارائه ميدهد :
1ـ حساس كردن دانشآموزان به محركهاي محيطي
2ـ تشويق به دستكاري اشياء
3ـ تشويق عقايد نو
4ـ ايجاد جوي خلاق در كلاس
5ـ آشنا كردن كودكان با فرايند خلاقيت
6ـ ارزشيابي و تشويق يادگيري خود انگيز
7ـ ايجاد فرصت براي تفكر خلاق
8ـ گسترش انتقاد سازنده
9ـ روحيه حادثه جو داشتن
10ـ كسب شناخت در رشتههاي گوناگون
11ـ ارزشمند داشتن تفكر خلاق
هر آنچه از روانشناسی می خواهید را در این وبلاگ بجویید .