اهمّيّت رشد و نمو
شناخت رشد و نمو طبيعى، براى تمام افرادى که از کودکان مراقبت مى کنند، ضرورى است. با توجه به اين شناخت، اين امکان به وجود مى آيد تا هرگونه انحراف از الگوى طبيعى سريع تر تشخيص داده شده و از عوارض آن پيشگيرى گردد.
اگر اين تعريف را بپذيريم که کودک، انسانِ در حال رشد است و کودکِ در حال رشد کودکى سالم است، به اين نکته پى خواهيم برد که آگاهى از نکاتى مانند: رشد مطلوب چيست؟ چگونه مى توان مراقب آن بود؟ و چطور مى توان انحراف از آن را به موقع تشخيص داد، در مراقبت از کودک بى نهايت مفيد است.
در حالى که روندهاى رشد و نمو را نمى توان به طور کامل از يکديگر تفکيک نمود امّا بهتر است که رشد را افزايش اندازهٔ کل بدن يا قسمت هاى مختلف بدن بدانيم و نمو را به عنوان تغييرات عملکرد فرد که تحت تأثير محيط عاطفى و اجتماعى قرار مى گيرد تعريف نماييم.
مسير رشد و نمو هر کس در طول زندگى منحصر به فرد است ولى مى توان با مقايسهٔ الگوى رشد هر فرد با گروه نمونه اى از همسالان که در يک کشور زندگى مى کنند به وضعيت رشد فرد پى برد.

عوامل مؤثر بر رشد
اندازه کودک در زمان تولد، نتىجه رشد او در دوران زندگى داخل رحمى است. پس از آن زمان تا زمان بلوغ، پىشرفت فزاىنده در اندازه به وجود مى آىد. رشد هر فرد تحت تأثىر دو دسته عوامل است:
1 عوامل ژنتىکى ىا وراثتى
2 عوامل محىطى ىا خارجى
عوامل ژنتىکى تحت تأثىر مشخصّات قومى و جثّهٔ والدىن به وىژه جثهٔ مادر مى باشد؛ اىن عوامل ثابت هستند و نمى توان آنها را تغىىر داد و رشد را از زمان آبستنى تا بلوغ تنظىم مى کنند.
عوامل محىطى متعددى بر رشد فرد تأثىر مى گذارند که از جمله آنها مى توان به وضعىت تغذىه و سلامت مادر در دوران حاملگى، نحوهٔ تغذىه اولىه کودک و بىمارى هاى کودک، اشاره کرد.
همان طور که ذکر شد اثر عوامل محىطى، ممکن است از زمان زندگى داخل رحمى شروع شود. براى نمونه سوِء تغذىه شدىد مادر ىا سىگار کشىدن او در دوران باردارى ( در مقاىسه با شراىطى که مادر دچار سوِء تغذىه نىست ىا سىگار نمى کشد ) باعث به دنىا آمدن نوزادى با وزن کمتر مى شود.
بعد از تولد، تأثىر عوامل خارجى بر روى رشد اهمىت بىشترى مى ىابد زىرا کودک بىشتر در تماس مستقىم با آنهاست.
مهم ترىن عامل خارجى مؤثر بر رشد، وضعىت تغذىه اى شىرخوار و کودک است. فقر مواد غذاىى و سوِء تغذىه، هر چند خفىف، مى تواند بر رشد فرد تأثىر بگذارد. به دلىل حساس بودن رشد در مقابل تأثىرات خارجى، توجّه دقىق و داىمى به آن وسىله اى با ارزش براى پاىش سلامت کودک است. کندى ىا توقف رشد کودک ممکن است مدت ها قبل از بروز اولىن علاىم ىا نشانه هاى سوِء تغذىه در او آشکار شود. همچنىن کندى رشد، گاه اولىن علامت ىک عفونت ىا بىمارى دىگر است. بنابراىن پاىش رشد قادر است ما را در تشخىص سرىع مساىل بهداشتى و در به کارگىرى به موقع روش هاى اصلاحى ىارى دهد.
شدّت مشکلات بهداشتى را نىز مى توان با تأثىر آنها بر روى رشد ارزىابى کرد تا زمانى که کودک داراى رشدى مطلوب است، وجود اختلال مزمن ىا نامشخص در او نباىد نگرانى زىادى اىجاد کند.

شاخص های پاىش رشد
به طور معمول، به عنوان شاخص هاى رشد از سه مقىاس که بر روى افراد اندازه گىرى مى گردد، استفاده مى شود: طول ىا قد، وزن و محىط قسمت هاى مختلف بدن . هر ىک از اىن ها مزاىا و معاىبى دارند که به طرز استفاده از وساىل اندازه گىرى و امکانات و روش هاى موجود بستگى دارد.

طول ىا قد : اندازه طول ىا قد، معىارى است که افزاىش کلى در جثهٔ کودک را تا زمان اندازه گىرى نشان مى دهد و بنابراىن کل تارىخچه بهداشتى او را منعکس مى کند. با وجود اىن، تغىىرات قد به قدرى کند است که از آن نمى توان در پاىش رشد استفاده کرد. هم چنىن اندازه گىرى قد در شىرخواران و کودکان که در آنها پاىش رشد بىشترىن اهمىت را دارد، تا حدى دشوار است. اندازه گىرى هاى غىردقىق همراه با دشوارى هاى سنجش قد، استفاده از آن را براى تشخىص اختلافى که ممکن است در فاصلهٔ زمانى بىن دو بار اندازه گىرى قد وجود داشته باشد، مشکل مى کند. 
به علاوه طول ىا قد کودک کاهش نمى ىابد و از اىن رو براى سنجش اختلال سلامت شاخص خوبى نىست.
وزن برای سن : تغىىر نسبى وزن به سن، بسىار سرىع تر از تغىىرات قد نسبت به سن مى باشد و در مقابل هرگونه اختلال در سلامت و ىا بهبود آن حساس تر است. تغىىرات قابل ملاحظه در وزن کودک را حتى در فاصلهٔ چند روز نىز مى توان مشاهده کرد. اندازه گىرى وزن آسان است؛ بنابراىن دقىق بودن هر چه بىشتر آن مىسّر مى باشد. به اىن دلاىل است که وزن براى سن معمولاً به عنوان بهترىن شاخص کاربردى در پاىش رشد کودکان به کار مى رود.
همان طور که قبلاً ذکر شد، وزن نوزادان طبىعى در هنگام تولد بىن 2500 تا 4000 گرم مى باشد.
نوزادان در ده روز اول تولد، مقدارى وزن خود را از دست مى دهند که اىن ىک امر طبىعى است و به علت از دست دادن مقدارى از آب بدن رخ مى دهد. پس از آن، هرگونه کاهش وزن و حتى ثابت بودن آن غىرطبىعى است و نشانگر کافى نبودن تغذىه و ىا اختلال در رشد مى باشد.
به طور متوسّط به وزن کودکان در 4 ماههٔ اول زندگى، روزانه 20 تا 25 گرم و در 8 ماههٔ بعدى روزانه 15 گرم اضافه مى شود که در اىن صورت، وزن کودک در 5 ماهگى تقرىباً به دو برابر و در ىک سالگى تقرىباً به سه برابر وزن هنگام تولد خواهد رسىد.
در دو سالگى وزن کودک به چهار برابر زمان تولدّ مى رسد و پس از آن تا هنگام بلوغ، وزن کودک به آرامى زىاد شده، سالانه بىن 1.7 تا 2.8 کىلوگرم به آن اضافه مى گردد. 

محىط های بدن : شاخص هاى دىگرى که در پاىش سلامتى کودک مورد ارزىابى قرار مى گىرند، عبارت اند از: اندازه دور سر، دور سىنه و دور بازو
اندازهٔ دور سر در موقع تولد بىن 34 تا 37 سانتى متر است که در سه ماههٔ اوّل زندگى، هر ماه 2 سانتى متر به آن اضافه مى شود و پس از آن تا دو سالگى به تدرىج 10 سانتى متر دىگر به دور سر افزوده خواهد شد. پس از دو سالگى، اندازهٔ دور سر تا پاىان عمر تغىىر چندانى نخواهد کرد و اصطلاحاً مى گوىند کودک 2 ساله مى تواند کلاه پدرش را بر سر بگذارد. اندازه دور سر نماىانگر رشد مغز است و اندازه گىرى آن در 2 ساله اوّل عمر فوق العاده اهمىت دارد و با اىن کار مى توان از هرگونه اختلال در رشد مغز مطلع شد و اقدامات اصلاحى انجام داد.

نحوۀ اندازه گیری دور سر، سینه و قد کودک

 نمودار دور سر برحسب سن براى دختران

نمودار دور سر برحسب سن براى پسران

اندازه گىرى دور سىنه و مقاىسه آن با دور سر نىز مى تواند اطلاعات مهمى در مورد وضعىت تغذىه فرد در اختىار ما بگذارد. اندازهٔ سر و سىنه تا سن 6 ماهگى مساوى است. بعد از 6 ماهگى جمجمه به آهستگى و سىنه با سرعت بىشترى رشد مى کند. بنابراىن در صورتى که در سن 5 ىا 6 ماهگى نسبت دور سىنه به سر کمتر از ىک باشد احتمالاً اشکالى در رشد وجود دارد که ىکى از دلاىل آن مى تواند سوِء تغذىه طفل باشد.

اندازهٔ دور بازو نىز ىکى دىگر از نشانگرهاى رشد است، که از آن در بررسى هاى جمعى هنگامى که وزن کردن مىسّر نباشد استفاده مى شود. از اىن شاخص براى ارزىابى لاغرى و در واقع سوءِ تغذىه پىشرفته استفاده مى شود و براى پاىش رشد شاخص حساس و مناسبى نىست.

منحنى رشد
منحنى رشد براى پىگىرى وضعىّت رشد کودکان در طول زمان طرّاحى شده است به نوعى که تغىىرات وزن در زمان هاى مختلف قابل تفسىر باشد . اىن منحنى با استفاده از وزن کردن گروهى از کودکان سالم ( سنىن مثلا 6 - 0 سال ) تهىّه شده است و داراى دو حد بالا و پاىىن است که براى دختران و پسران حد بالا و پاىىن آن اندکى متفاوت است.

زمان اندازه گىری وزن : اولىن توزىن باىد در وقت تولّد ىا در اولىن فرصت بعد از تولّد صورت گىرد. وزن هنگام تولّد در تشخىص و پىش بىنى وضع آىنده اهمىت بسىار دارد و از نظر پاىش رشد و تفسىر روند رشد در آىنده بسىار مفىد است. علاوه بر اىن برنامه، هربار که کودکى به واحد بهداشتى  درمانى مراجعه مى کند باىد توزىن شود و وزن در منحنى رشد ثبت گردد، به خصوص اگر کودک بىمار باشد .

لازم به ذکر است که رشد هر کودک باىد با اندازه گىرى قبلى خود وى سنجىده شود و ملاک در اىن مورد، صعودى بودن منحنى رشد کودک و قرارگرفتن آن در جاده سلامتى است. اىن، به آن معنى است که منحنى رشد دو کودک سالم الزاماً منطبق بر هم نىست و درصورتى که جهت رشد منحنى هر ىک همگام با رشد منحنى استاندارد رو به بالا باشد، رشد هر دو کودک طبىعى تلقى مى شود.

دوره های رشد و نمو کودک
همان طور که قبلا ذکر شد، رشد به بزرگ شدن ابعاد بدن و نمو و تکامل به تغىىر عملکرد فرد اطلاق مى شود؛ به طور مثال بلند شدن قد به عنوان شاخص رشد محسوب مى شود ولى انداختن توپ در سبد بسکتبال ( به عنوان مثال ) نمودى از نمو و تکامل سىستم عصبى ماهىچه اى فرد مى باشد. به بىان دىگر، رشد دراثر خاصىت ذاتى و فىزىولوژىک فرد به وجود مى آىد درحالى که نمو و تکامل، تابع ىادگىرى و مهارت هاىى است که فرد کسب مى کند و تغىىرات رفتارى روانى فرد را دربر مى گىرد. از نظر رشد و تکامل، دوران کودکى را مى توان به چند دورهٔ کوتاه تر تقسىم نمود:
1-  دوران نوزادی : دوران نوزادى از هنگام تولد تا ٢٨ روزگی مى باشد. دوران نوزادى مرحلهٔ تطابق از زندگى داخل رحمى به زندگى خارج رحمى است. بسىارى از اعضا و دستگاه هاى بدن از جمله دستگاه گردش خون، دستگاه عصبى، دستگاه گوارش و کلىه ها دچار تغىىرات و تحولاتى مى گردند که مناسب شراىط جدىد زندگى کودک باشد.
2-  دوران شىرخوارگى : دوران شىرخوارگى از حدود ىک ماهگى تا 1 سالگى مى باشد. دوران شىرخوارگى مرحله رشد و نمو سرىع بدن و تکامل دستگاه ها و اعضا مختلف بدن است و به خصوص دستگاه عصبى مرکزى تکامل سرىعى پىدا مى کند. در اىن دوران، کودک شدىداً وابسته به مادر است و به علت رشد زىاد، تغذىه کامل و کافى در اىن دوران اهمىت زىادى دارد.
3-  دوران خردسالى ىا سال های قبل از مدرسه : اىن دوران از 1 سالگى شروع مى شود و تا پاىان 5 سالگى ادامه مى ىابد. در اىن دوران، تکامل بىشترى در اعصاب مرکزى و محىطى پىش مى آىد و کودک بسىار متحرک و داراى تکلم است و وابستگى وى به مادر به خصوص از نظر تغذىه کمتر مى شود.
دوران خردسالى از نظر تثبىت رفتار شخصى کودک دوران پراهمىتى مى باشد.
4- دوران پىش دبستانى و دبستانى : اىن دوران از 6 سالگى تا حدود 12 - 11 سالگى را شامل مى شود. در اىن دوران، کودک معمولاً به مدرسه رفته، آموزش هاى مختلف را فرا مى گىرد.در اثر تماس بىشتر با اجتماع و برخوردهاى اجتماعى، فرد از نظر اجتماعى رشد بىشترى کرده و به تدرىج الگوى شخصىتى خاصى پىدا مى کند.
5-  دوران نوجوانى و جوانى : اىن دوران از 12 - 11 سالگى شروع شده و تا شروع دوران بزرگسالى ادامه مى ىابد. در اىن دوران، تغىىرات مربوط به بلوغ جنسى شروع مى شود و کودک از نظر جنسى بالغ مى گردد.

معىارهای نمو کودک
تعىىن مىزان نمو کودک، به سادگى آن چه در مورد رشد بىان شد مىسر نىست. از اىن گذشته، نمو و تکامل کودکان علاوه بر مساىلى که بر رشد کودک اثر مى گذارد تابع شراىط و علل گوناگون دىگرى نىز هست که تعىىن و تشخىص خود اىن عوامل نىز به آسانى مىسّر نمى باشد. عواملى نظىر ژنتىک و توارث، خصوصىات قومى و فرهنگى، علل اقتصادى و اجتماعى، مشخصات خانواده و بعُد خانوار، رتبه کودک در خانواده و بسىارى از علل دىگر بر نمو و تکامل کودک مؤثرند.
شاخص هاى مختلفى براى تشخىص نمو و تکامل کودک در نظر گرفته شده است ولى مىزان نمو و تکامل در 5 شاخص زىر مى تواند نماىانگر وضعىت تکاملى کودک باشد:
1- ادراک بىناىى
2- حرکت دست ها
3- حرکت اعضاى بدن
4- گفتار
5- شنواىى و ادراک
جداول گوناگونى براى مشخص کردن نمو و تکامل کودک طراحى شده است. جدول زیر ىک نمونه از اىن جداول است که سىر تکامل کودک از تولد تا 4 سالگى را دربر مى گىرد. اىن جدول از پاىىن به بالا براى سن کودک مرتب شده است و ردىف ها نشان دهندهٔ سن کودک مى باشد. لازم به ذکر است که جدول حداقل تواناىى عملى در هر سن را نشان مى دهد و معمولاً کودک طبىعى مى تواند فعالىت هاى ىک ىا دو ردىف بالاتر از سن خود را نىز انجام دهد.


از آن جا که به خاطر سپردن اىن جداول کار ساده اى نىست نکات مهمى که در سنىن مختلف باىد مورد توجّه و دقت شما قرار گىرد، در اىن جا به طور خلاصه آورده شده است.
3 ماهگى
- وقتى او را روى شکم مى گذارىد مى تواند سرش را نگه دارد.
- با چشم هاىش دست هاى شما را دنبال مى کند.
- لبخند مى زند.
6 ماهگى
- مادرش را مى شناسد.
- مى تواند اشىا را در دست خود نگه دارد.

- از خود صداهاىى شبىه غان و غون درمى آورد.
9 ماهگى
- مى تواند بنشىند.
- مى تواند اشىا را از ىک دست به دست دىگر بدهد.
12 ماهگى
- مى تواند چهار دست و پا راه برود.
- مى تواند باىستد.
- سعى مى کند راه برود.
18 - 12 ماهگى
- به خوبى راه مى رود.
- چند کلمه ساده را ادا مى کند.
24 - 18 ماهگى
- به خوبى راه مى رود حتى مى دود.
- چند جمله ساده را بىان مى کند.
4 - 2 سالگى
- احساس دفع ادرار و مدفوع خود را خبر مى دهد.
- به خوبى حرف مى زند.
- در بازى با کودک هم سال خود شرکت مى کند.
6 - 4 سالگى
- دفع ادرار و مدفوع خود را کنترل مى کند.
- به ىادگىرى علاقه مند است.

از ىک روزه تا ىک ماهه
وضعىت نوزاد همان است که در دورهٔ قبل از تولدش بوده، اگر دست ها و پاهاى او را صاف کنىد، مثل فنر به حالت اولشان برمى گردند. وقتى به نوزاد لباس مى پوشانىد باىد به اىن حالت او احترام بگذارىد.

اگر با انگشت سبابهٔ خود کف دست نوزاد را لمس کنىد او دستش را مى بندد، و انگشت شما را آن قدر محکم مى فشارد که انگشت هاى خودش سفىد مى شوند. پاها نىز همىن واکنش را نشان مى دهند. نوزاد واکنش هاى دىگرى نىز دارد؛ اگر او را روى پاهاىش نگاهدارىد، راه مى رود. اگر لب هاىش را لمس کنىد، مک مى زند. پزشک براى اىن که مطمئن شود نوزاد طبىعى است تمام اىن واکنش ها را مى آزماىد.

عضلات گردن نوزاد محکم نىستند و اگر نوزاد را بلند کنىد، نمى تواند گردنش را نگه دارد.

1 تا 4 ماهگى
نوزاد با نگاهش شخصى را که جا به جا مى شود، دنبال مى کند. شروع به خندىدن واقعى مى کند. صورتش حالت معنى دارى به خود مى گىرد.

اگر نوزاد را به شکم بخوابانىد، سرش را با قدرت بلند مى کند. عضلات گردنش محکم شده است و وقتى که به پشت خوابىده، اگر دست هاىش را بگىرىد و او را بلند کنىد، سرش را محکم نگاه مى دارد.

مشت هاىش را باز کرده است. دست هاىش به فرمان او هستند. آنها را جلوى چشم هاىش مى گىرد. انگشت هاىش را تکان مى دهد و با آنها لمس مى کند. اگر شىئى را به طرف او دراز کنىد از هىجان مى لرزد.

4 تا 8 ماهگى
از نشستن لذّت مى برد. در ابتدا اجازه دهىد براى مدّت 10 تا 15 دقىقه بنشىند. البتّه او را به بالشتى تکىه دهىد. وقتى خوابىده سرش را بلند مى کند، گوىى مى خواهد به تنهاىى بنشىند. براى عادت دادن نوزاد به نشستن از چهار ماهگى به بعد مى توانىد او را در صندلى هاى کوچک تاشوىى قرار دهىد که زاوىهٔ پشت آنها قابل تنظىم است. مى توانىد در روز ىک ىا دو بار طفل را در اىن صندلى ها بنشانىد ولى روى هم رفته نباىد مدّت آن از نىم ساعت تجاوز کند.

با دست راست ىا چپ، شىئى را که به طرف او ببرىد مى گىرد و با چهار انگشتش فشار مى دهد. اگر شىِء دىگرى را به او نشان دهىد اولى را از ىاد مى برد.

دستش را دراز مى کند و با انگشتانش شىءِ مورد نظر را مى گىرد. آن را دست به دست مى کند. اغلب با حرص آن را مى قاپد.

وقتى که جورابش را درمى آورىد، پاىش را به دهانش مى برد. چون عاشق مکىدن است، از اىن که چىز تازه اى براى مکىدن پىدا کرده، خوشحال است و مى خندد. او دست ها، موها، گوش ها و تمام بدنش را هم به تدرىج کشف مى کند.

اگر دستش را بگىرىد درست راه مى رود، ولى ماىل است سر و تنه اش را به سمت جلو دهد.

از پرت کردن اشىا لذّت مى برد؛ وقتى چىزى را مى گىرد، هنوز محکم آن را نمى چسبد، زىرا نمى تواند اندازهٔ اشىا را درست بسنجد؛ انگشت سبّابه اش قدرت بىشترى دارد و هرچىز کوچکى، حتّى خرده نان را نىز مى تواند از روى زمىن بردارد.

8 تا 12 ماهگى
طفل نخستىن کوشش ها را براى اىستادن به عمل مى آورد. در حدود 10 ماهگى وقتى اىستادن را ىاد گرفت، مى کوشد دست هاىش را از نرده هاى پارکش رها کند، امّا از افتادن مى ترسد. براى دست ىافتن به شىءِ مورد نظر چهار دست و پا راه مى رود، به طور نشسته خود را مى کشاند، و ىا روى سىنه، مثل خرچنگ، مى خزد.

هر طفلى به طرىقى خود را جا به جا مى کند، که حالت او در اىن هنگام معمولا انعکاسى از شخصىّت اوست.

حال که مى تواند تنها بنشىند، مدّتى طولانى در پارکش مى نشىند. او هم چنىن قادر است خم شود، بگردد و بدون اىن که بىفتد چىزى را بردارد.

2 تا 18 ماهگى
او درحالى که پاهاىش را از هم دور نگه مى دارد؛ بالا تنه اش را جلو مى دهد و دست هاىش را براى حفظ تعادل در دوطرف به صورت افقى درمى آورد راه مى رود. هنوز چهار دست و پا از پلّه ها بالا مى رود. روى صندلىش مى اىستد و مى کوشد از ساىر صندلى ها بالا برود.

در حالى که قبلا دست ها براى گرفتن اشىا به ىک دىگر کمک مى کردند، حالا مى کوشد از هرىک از دست هاىش به تنهاىى استفاده کند.

مى تواند مکعّبى را به شما بدهد؛ هنوز نمى تواند توپش را پرت کند؛ مى تواند ىک شىِء کوچک را در داخل ىک شىِء بزرگتر قرار دهد؛ مى کوشد با مکعّب هاىش ىک برج بسازد ولى نمى تواند.

مى تواند کتاب را ورق بزند، امّا چند برگ را باهم مى گرداند؛ تصاوىر را نشان مى دهد؛ وقتى خسته مى شود کتاب را به کنارى مى اندازد.

18 تا 24 ماهگى
از کشف کردن و جابه جا کردن لذّت مى برد. او حالا آن قدر از دست ها و پاهاىش مطمئن شده است که بتواند با اشتىاق کامل براى اکتشافاتش از آنها استفاده کند.

او مداد را در دستش مى گىرد، ولى خط هاىى که مى کشد کج و معوج است و راست درنمى آىد. از طرفى بچّه توجّهى هم به اىن موضوع ندارد و بىشتر
ماىل است کاغذ را خط خطى کند، بعد هم با همان اشتىاق آن را مچاله و پاره کند.

ضربه وارد کردن به توپ با پا، عقب عقب راه رفتن، بالا رفتن از پلّه درحالى که دستش را به نرده گرفته است و ىا پاىىن آمدن از آن اگر شما دستش را بگىرىد، از فتوحات اىن سن به شمار مى روند.

او مى تواند قاشقش را به دست بگىرد ولى وقت غذا خوردن خىلى خودش را کثىف مى کند. در عىن حال، به هنگام غذا خوردن سر و صداى زىادى راه مى اندازد و به هنگام آب خوردن گلوىش صدا مى دهد.

دوىدن براىش بسىار لذّت بخش است. دوست دارد که دنبالش کنىد، ولى اغلب به در و دىوار ىا مبل و صندلى مى خورد؛ او با داد و فرىاد اشىا را مى کشد، هُل مى دهد و مى زند.

2 تا 2.5 سالگى 
او مى دود و قادر است به هنگام دوىدن به چپ و راستش نگاه کند. او مى تواند با ىک دست توپش را پرت کند و با پاىش به آن ضربه اى وارد آورد. اگر دستش را بگىرىد دوست دارد از روى ىک نىمکت و ىا پلّه بپرد.

با ىک دستش کاغذ را نگاه مى دارد و با دست دىگرش مداد را و مى کوشد روى کاغذ ىک داىره بکشد.

با تقلىد از مادرش به عروسک ىا خرسش غذا مى دهد. آن قدر در اىن کار دقّت به خرج مى دهد که خرس ىا عروسک از خودش تمىزتر باقى مى ماند. انجام تمام کارهاى روزانه براى او جالب است و چنان چه بتواند دستگىره در را بپىچاند احساس غرور خواهد کرد.

در کتاب تصاوىر فنجان، خرس و توپ را تشخىص مى دهد و آنها را با احساس پىروزى نشان مى دهد. صفحات کتاب را ىک به ىک ورق مى زند.

او قادر است 7 عدد از مکعب هاىش را روى هم بگذارد. مداد را دىگر در مشتش نمى گىرد، بلکه با انگشت هاىش مداد را گرفته و روى کاغذ خط مى کشد.

او بى کمک روى سه چرخه اش مى نشىند، و مى تواند پا بزند و سه چرخه را به جلو براند.

2.5 تا 3 سالگى
تا به حال به هنگام بالا رفتن از پلّه هر دو پاىش را روى ىکاىک پلّه ها مى گذاشت، ولى از اىن پس با هر پا ىک پلّه را بالا مى رود. هم چنىن قادر است پاهاىش را جفت کند و به جلو بپرد.

در اىن سن کودک زىاد مى گرىد، زىرا هنوز به حرکات خودکاملاً مسلّط نشده است و بسىار اتفاق مى افتد که به در و دىوار ىا زمىن مى خورد.

بى کمک، کفش هاىش را مى پوشد، ولى اغلب آنها را چپ و راست به پا مى کند.

3 سالگى
او تعادل پىدا کرده است و مثل بزرگسالان راه مى رود و به هنگام پاىىن آمدن از پله ها نرده ها را مى گىرد، ولى هنوز موقع پاىىن آمدن روى هر پلّه هر دو پا را مى گذارد.

دلىل دىگرى که او مهارت کامل را در حرکاتش پىدا کرده، اىن است که مى تواند آب در لىوانى برىزد بى آن که سر برود. هم چنىن مى تواند روى کاغذ علامت به علاوه را بکشد.

از مسواک کردن دندان هاىش احساس غرور مى کند.