مرحله حسی- حرکتی (Sensorie Motor) ، از تولد تا دو سالگی را شامل میشود. در این مرحله، کودک نمیتواند دنیای خارج را در ذهن خود درونی سازد و لذا فعالیتهای شناختی او به اعمال حسی و حرکتی محدود میشود. پیاژه این مرحله را به شش مرحله فرعی تقسیم میکند:

مرحله فعالیت بازتابی؛

این مرحله که از تولد تا یك ماهگی می باشد، شامل فعالیت های خود به خودی و کلی ارگانیسم و همچنین بازتاب هایی است که از فعالیت های کلی ارگانیسم جدا شده اند و در برخی موارد نیز فعالیت کارکردی عرضه میکنند. یعنی بازتاب هایی که به تدریج از بین نمی روند و یا به همان صورت اولیه باقی نمیمانند و در اثر تمرین رشد مییابند و موجب پیدایش الگوهای همسان ساز می شوند. مثلا در روز تولد، کودک نمی تواند پستان، یا پستانك را درست بمكد، اما به سرعت می آموزد که وضع لب و دهان خود را با آن منطبق کند و حتی بعدا می تواند با حرکت دادن سرو دهان آن را بیابد.

مرحله اولین واکنشهای دوری؛

این مرحله از حدود یك تا چهار ماهگی را شامل میشود. منظور از این اصطلاح آن است که، کودک پس از انجام یك عمل به صورت تصادفی، به تكرار آن میپردازد. مانند باز و بسته کردن انگشتان یا مكیدن انگشتان.

مرحله واکنشهای دوری ثانویه؛

این دوره نیز از چهار تا هشت ماهگی را شامل میشود. در این مرحله، دومین واکنشهای دوری ظاهر میشوند. تفاوت این واکنش ها با اولین واکنش های دوری در این است که اینها عادتهای حرکتی را تغییر میدهند، نه بازتابها را و ضمنا این واکنشها علاوه بر بدن کودک، محیط را هم شامل میشوند. یعنی کمتر بر بدن کوک متمرکزند و بیشتر متوجه محیط هستند و از اینرو به آنها واکنشهای ثانوی میگویند. مثلا زمانیکه در این مرحله به کودک جغجغه ای داده می شود، ابتدا نمیداند که تكان دادن آن تولید صدا می کند، اما بعد از آنكه آن را به تصادف تكان داد و صدای آن را شنید، به تكرار این عمل می پردازد .

مرحله هماهنگی طرحواره های ثانوی؛

این مرحله نیز از هشت ماهگی تا دوازده ماهگی را دربر میگیرد. در این مرحله، دومین واکنشهای دوری هماهنگ میشوند. و طرحواره های پیچیده تری را به وجود میآورند که پیاژه آن را طرحواره های ثانویه مینامد. هماهنگی بین اعمال ( طرحواره ها ) به مرحلهای میرسد که کودک میتواند مانعی را برطرف کند تا به شیئ مورد نظر خود برسد، یا از طریق واسطه قرار دادن یك شیئ به هدف مورد نظر خود دست یابد.

مرحله سومین واکنشهای دوری؛

این مرحله نیز از دوازده ماهگی تا هیجده ماهگی را شامل میشود. در این مرحله، مفهوم بقاء شیئ در نزد کودک کامل میشود؛ یعنی اگر شیئی را از حوزه دید او دور سازیم، موجودیت آن شیئ برای کودک حفظ خواهد شد. یعنی شیئ پنهان شده را نه در محل اولیه، بلكه در هر جا که پنهان کنیم، در همانجا به دنبال آن خواهد گشت.

مرحله ابداع وسایل جدید از طریق فعالیت های ذهنی؛

آخرین مرحله فرعی دوره حسی- حرکتی از هیجدهماهگی را شامل میشود. این مرحله، مرحله گذر به دوره بعدی است. در این دوره، کودک میتواند جنبههایی از محیط را به صورت ذهنی بازنمایی کند. و قادر میشود وسایل جدید را نهتنها از راه آزمایش و خطای عینی و عملی، بلكه از راه ترکیبهای درونیشده که منجر به درک ناگهانی میشود، بیابد.

ویژگی های مرحله حسی حرکتی

  • در مرحله حسی حرکتی چهار مقوله اصلی جهانی که کودک در ان زندگی می کند، یعنی شی ، فضا ، زمان و علیت به تدریج شكل می گیرد.
  • تحول اخلاقی در سطح ناپیروی است .
  • در پایان مرحله حسی حرکتی پایداری شی ( بقای شی ) به طور کامل در کودک شكل می گیرد. با توجه به اینكه مفهوم پایداری شی یا بقای جسم ، یكی از مفاهیم بسیار مهم در دیدگاه پیاژه است. ترتیب شكل گیری این مفهوم را از نظر پیاژه به شكل دقیق آن بیان می کنیم .
  • بین 2 تا 3 ماهگی ، طفل شی که در میدان دید وی قرار دارد و حرکت می کند را دنبال می کند، اما هنگامی که از دید طفل خارج می شود، دیگر به دنبال ان نمی گردد .
  • بین 3 تا 6 ماهگی که بین دیدن و گرفتن تا حدودی هماهنگی برقرار شده است، اگر شی را ببیند دست دراز می کند، اما اگر شی حتی در داخل دست خود طفل باشد، وی متوجه جریان نیست .
  • بین 9 تا 12 ماهگی طفل به تدریج به وجود دایمی شی پی می برد . یعنی اگر شی را جلوی چشم کودک پنهان کنیم ، کودک به دنبال ان می گردد . به همین ترتیب و به تدریج اگر ان شی را در جای دیگری پنهان کنیم ، ابتدا فقط در جای اول به دنبال ان می گردد ( خطاب جستجوی ) ، اما به تدریج در مكان های بعدی نیز به دنبال ان می گردد . در طول زیر مرحله ششم ، یعنی از 18 تا 24 ماهگی ، مفهوم پایداری شی به صورت کامل در کودکان شكل می گیرد .
  • از سویی گفته می شود مساله درک مفهوم شی ممكن است با اگاهی از خود ارتباط داشته باشد. به ازمایش مشهور ذیل دقت نمایید .
  • روی بینی کودک 5 ماهه ای را قرمز می کنیم و اورا در مقابل ایینه قرار می دهیم . او به تصویر خود نگاه می کند و بعد سر خود را به اطراف می چرخاند . در 12 ماهگی اگر همین کار را تكرار کنیم ، او دست خودرا دراز می کند تا ایینه را لمس کند، سپس پشت ایینه را نگاه می کند، اما هنوز نمی داند تصویر خودش است. زیرا به دنبال کودک دیگری است. اگر این ازمایش در 20 ماهگی تكرار شود، کودک پس از نگاه کردن به ایینه ، بینی خود را با دست پاک میكند، یعنی به وجود خود پی برده است.